De wandelroute gaat het Deelerwoud binnen door een eikenbos met een rijke ondergroei aan bosbessen. In het Deelerwoud vinden vele diersoorten hun thuis. Ook als je de dieren zelf niet kunt zien, kun je hun sporen nog bekijken. Dat het Deelerwoud ooit een stuifzand gebied is geweest is nog te zien aan de vele begroeide stuifduintjes die in het bos te vinden zijn. Ook de Kleine Heide van het Deelerwoud biedt een aantal prachtige vergezichten. Onderweg zijn er verschillende bankjes om van deze uitzichten te genieten. Midden op de Kleine Heide van het Deelerwoud ligt een omgevallen boom. Om de heide niet te laten vergrassen zijn er verschillende methodes: bijvoorbeeld maaien en afvoeren of plaggen. Langs de route liggen een aantal stroken waar deze verschillende methodes toegepast zijn.
Nabij de Oude herberg de "Woeste hoeve" ligt er in de bocht van de weg, voor de brug over de snelweg A50 een vrij groot parkeerterrein. Startpunt voor wandelingen van diverse lengte door het Deelerwoud.
De bushalte de Woeste Hoeve is te vinden aan de andere kant van de snelweg. Loop hiervoor de parkeerplaats af en sla twee maal rechts af en dan nog een stukje doorlopen.
Route:
Loop vanaf de parkeerplaats in zuidelijke richting tot over het wildrooster richting het bos.
Informatiebord Deelerwoud
Aan het begin van het Deelerwoud langs de toegangsweg vanaf de Woeste Hoeve heeft Natuurmonumenten een informatiebord neergezet. Je vindt er allerlei nuttige achtergrond informatie over natuurgebied het Deelerwoud en het beleid van Natuurmonumenten.
Route:
Loop een stukje veder over de asfaltweg.
Sla rechts af een klein paadje door het eikenbos in.
Loop door tot je rechts van het pad een grote heuvel ziet liggen.
Heuvels in het bos
De heuvels links en rechts van het pad zijn ontstaan door het opstuiven van stuifzand. Ooit was het Deelerwoud een grote zandvlakte en stoof het zand alle kanten op, zoals in een zandwoestijn. Later is het zand vastgelegd door er massaal dennen aan te planten. Langzamerhand is het bos over de heuvels gegroeid. De laag humus is zo dik geworden dat er zelfs loofbomen op deze schrale groenden kunnen groeien, hier midden op de Veluwe.
Route:
Loop een klein stukje verder tot waar het paadje tussen de bomen door slingert.
Slingerpaadje
Voor de beleving van het landschap: heb je wel gemerkt dat je over een romantisch slingerpaadje door het bos loopt. Het paadje slingert langzaam omhoog tussen de heuvels door. De heuvels zelf vormen een prachtige entourage van de scene doordat ze begroeid zijn met weelderig omhoog kronkelende eiken en voorzien zijn van een tapijt van groene bosbessen als ondergroei.
Het geheel vormt een bijzondere ervaring als je eroverheen loopt.
Route:
Loop een stukje verder over het paadje en kijk links en rechts van het pad. (Ga in elk geval niet voorbij aan een grote eik direct rechts van het paadje.)
Bosbessen
De groene ondergroei in dit eikenbos zijn blauwe bosbessen, In de winter zijn het groene takjes zonder blaadjes.
In juni bloeien de bosbessen met kleine bolvormige bloemen. De hommels zoemen hier vrolijk in het rond op zoek naar honing. Ondertussen bevruchten ze de bosbesbloemen.
In juli kun je hier heerlijk met de hand bosbessen verzamelen. Let op: de donkerblauwe kleurstof van de bessen geeft vlekken, die er moeilijk in de was eruit gaan.
Route:
Loop door tot je rechts van het pad een grote eik ziet staan.
Meerstammige eikenbomen
In dit bos van overstaanders, kleine kromme eikenbomen (eikenhakhout) staat er zo af en toe een meerstammige oude monumentale eik tussen. Deze eiken zijn met hun dikke stammen natuurlijk veel ouder dan de omringende bomen in dit bos. Het lijkt erop dat ook in dit bos vroeger eikenbast verzameld werd van al die overstaanders.
Omdat eiken in het voorjaar vrij laat blad krijgen, is hier een prachtige ondergroei van bosbessen ontwikkeld.
Route:
Loop verder tot je bij de laatste bocht in het pad aankomt en rechts van het pad dennen ziet staan.
Groei Dennen
Als je wilt weten hoe oud deze dennenbomen zijn, dan moet je weten hoe een dennenboom groeit. Elk voorjaar groeit de knop die in het topje van de jonge boom zit, de eindknop, uit met een nieuwe scheut van ongeveer 20 cm. Aan de basis van de eindknop ontplooit zich een krans van takken. Deze zijtakken groeien wel een beetje uit, maar de hoofdstam blijkt de verticale stam te zijn. Zo ontstaat in de loop van de jaren, een lange rechte stam.
De restanten van de kransen zijtakken zijn nog op de stam te zien, als afgebroken zijtakken.
Tel nu maar eens hoeveel kransen je bij benadering kunt zien en dan weet je net als de boswachter, hoe oud deze bomen ongeveer zijn.
Route:
Loop door tot je op een kruising van paden uitkomt bij een volgend wildraster.
Knooppunt zwijnenraster
Dit knooppunt ligt vlak bij het zwijnenraster. Op deze wijze probeert men de zwijnen in bepaalde gebieden te houden. Op zoek naar voedsel, zoals larven van insecten en wormen kunnen ze in korte tijd een mooi gazon helemaal omwroeten.
Zwijnen in de berm van de weg zijn op de Veluwe vaak de oorzaak van ongelukken in de nacht. Rijdt dus 's avonds steeds voorzichtig.
Route:
Neem het pad dat via het wildrooster in zuidelijke richting het bos inloopt.
Loop door tot je rechts van het pad een afwateringskuil kunt zien liggen.
Zwijnenpoel
Zelfs hier op de droge Veluwe zijn er af en toe kleinen waterpoelen. Hier zie je zo'n zwijnenpoel.
Wilde zwijnen houden van een modderbad. Ze rollen en wentelen zich in de modder. Vaak hebben ze veel last van vlooien, muggen en ander stekend ongedierte. Door zich helemaal met modder te bedekken, wordt de overlast minder. Hier kun je zien zelfs zien dat ze een bad genomen hebben en zich daarna geschuurd hebben aan de boomstammen om van de jeuk af te komen.
Route:
Loop door tot je over een heuveltje komt.
Iets verderop staat links van het pad een boom met allemaal gaten erin.
Spechtenboom
Af en toe zie je in het bos een bijna dode boom, waarvan de schors hier en daar er af is. Dat heeft de specht gedaan, op zoek naar insecten die net onder de schors in het dode hout leven.
Soms maakt de specht in zo'n dode boom een groter rond gat. Het hout is zachter doordat het al een beetje vergaan is. Achter zo'n rond gat zit vaak een nestholte, die de specht zelf heeft uitgehakt.
Wil je weten of er jongen in het nest zitten, tik dan eens zachtjes tegen de boom, je hoort de jongen piepen. Wel daarna doorlopen, want kleine vogeltjes kunnen niet erg lang zonder voedsel. De ouders laten zich niet zien zolang jij in de buurt bent.
Route:
Loop rechtdoor op de eerste splitsing met een pad van rechts.
Loop door tot je opnieuw op een splitsing met een pad van rechts staat en je links aan het einde van het voormalige pad de snelweg kunt zien lopen.
Tracé snelweg A50
De aanleg van de snelweg A 50 is omstreeks 1960 gepland dwars door het Deelerwoud over de Hooge Veluwe naar Knooppunt Grijsoord. Tegen dit tracé werd geprotesteerd. Zo kwam die snelweg er niet, hoewel een groot deel van het Deelerwoud al verkocht was. Het duurde tot de jaren '80 voordat het gat in de A50 gevuld werd met een alternatieve route. Men heeft als alternatief voor de route over de Hooge Veluwe besloten om de autoweg Arnhem-Apeldoorn te verbreden. Zo is de huidige A50 ontstaan en moet je vanaf knooppunt Grijsoord tot aan knooppunt de Waterberg dus een stukje omrijden over de A12.
Oude wegen kruisen de snelweg. Hier sta je op zo'n kruising. Je ziet aan het eind van de oude weg de auto's op de A50 voorbij schieten.
Route:
Neem het pad dat recht tegenover het pad waar je aan het einde de snelweg kunt zien, het bos inloopt.
Loop door tot je op een kruising van paden uitkomt.
Kruispunt Deelerwoud
Het Deelerwoud was één groot landgoed bij Hoenderloo.
Het Deelerwoud bestaat nu uit drie gebieden.
In het noorden het Landgoed Deelerwoud, 675 hectare in particulier bezit.
In het westen ligt Hoog Deelen, met 475 hectare ook in particulier bezit.
In het zuidoostelijk deel ligt het gebied van Natuurmonumenten met 1230 hectare. Dit gebied is grotendeels opengesteld voor het publiek. Natuurmonumenten kwam mede door een grote publieksactie in bezit van het Deelerwoud. De plannen voor het tracé van de A50 veranderden omstreeks 1960 drastisch.
Het Deelerwoud wordt door een ecoduct over de A50 verbonden met het Nationaal Park Veluwezoom.
Route:
Sla op de kruising rechts af en loop door tot je links van het pad het productiebos kunt zien liggen.
Productie bos
Dit dennenbos is een voorbeeld van aangeplant bos op de stuivende heel arme zandgronden. In het begin van de vorige eeuw werd omstreeks 1930 die tijd van grote werkeloosheid hier op de Veluwe grote bospercelen aangeplant. Het hout diende als mijnhout om in de mijnen te gebruiken de gangen te stutten. Later werd dit hout ook in de papierproductie verwerkt.
Aan de overkant van het productiebos zie je een kapvlakte die men op natuurlijke wijze weer heeft laten dichtgroeien. Zo ontstaat een natuurlijk bos.
Route:
Loop door de heuvel op, rechtdoor op de splitsing met het pad van rechts.
Loop door tot je net over de top van de heuvel bent en links van het pad een aantal dode bomen staat.
Dode bomen en dood hout
De beheerder van dit terrein, Natuurmonumenten kiest er al jaren voor dode bomen te laten staan. Ook in het bos wordt veel dood hout gewoon achtergelaten om langzaam te verteren.
Zo krijgen ook veel insecten als ook het zo zeldzame Vliegend hert een kans zich te vermeerderen. Het Vliegend hert, onze grootste inlandse kever heeft vijf tot zeven jaar nodig te verpoppen.
Bij zoveel dood hout in het bos is het met een storm gevaarlijk in het bos vanwege vallende takken.
Route:
Loop verder over het pad tot je links van het pad een aantal begroeide stuifduintjes in het bos ziet liggen.
Stuifduintjes
Ook hier zie je in het bos duidelijk de vele stuifduinen. Kijk eens op de kaart, ze staan ook aangegeven. De cartograaf (kaartenmaker) zijn de stuifheuvels ook opgevallen; hij heeft ze met stippeltjes op de kaart aangegeven in het veld van het groene bos.
Stuifduintjes ontstaan aan de rand van stuifzandvlaktes. Bomen die daar proberen te groeien worden letterlijk ondergestoven met zand.
Route:
Loop door tot je op de hoek van de heide op een splitsing van paden staat.
Uitzicht over de Kleine Heide
Vanaf dit bankje heb je een prachtig uitzicht over de Kleine heide, waar je regelmatig groepen edelherten of schotse Hooglanders kunt zien. In de nazomer bloeit de heide prachtig paars.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in zuidelijke richting. Links naast dit pad is een bankje aan de bosrand. Dit pad is gemarkeerd met blauwe en groene pijltjes, tegen de looprichting in.
Loop door tot je opnieuw een bankje ziet staan en op een splitsing van paden uitkomt.
WOB Wouters memorial
Wild observatie punt Wouters Memorial bank is een van de vele observatie punten voor edelherten, wilde zwijnen en reeën op de Veluwe. De vereniging Het Edelhert houdt met een groot aantal vrijwilligers tellingen over het aantal individuen in een gebied, zoals hier het Deelerwoud.
Route:
Neem vanaf de splitsing van paden het pad dat in zuidelijke richting loopt.
Loop door tot je links van het pad een dode boom ziet liggen.
Omgevallen boom
Hier midden op de heide ligt al enkele jaren een omgevallen boom. Omdat het 's zomers hier droog is, krijgen de schimmels alleen in de winter kans het hout te verteren. Schimmels groeien alleen als er voldoende vocht beschikbaar is. Zo blijft deze boom jarenlang aanwezig in het landschap en heeft menige fotograaf er een plaatje geschoten.
Route:
Loop door tot je op een splitsing met een lang recht half verhard pad (Oude Brinkhorsterweg) uitkomt.
Knooppunt op de Kleine Heide
Ondanks het feit dat de wandelingen langs veel rechte wegen in het Deelerwoud lopen, is het landschap zeer afwisselend. Van eikenbos kom je op de heide en van de heide weer in dicht productiebos van Dennen. Daarnaast zijn er open gekapte stukken waar de natuur zelf zijn gang kan gaan en waar jong oerbos groeit. Hier sta je midden op de Kleine heide een landschap met adembenemende vergezichten. Bovendien kun je hier op de open heide van de prachtige wolkenluchten genieten.
Route:
Neem vanaf de splitsing het half verharde pad over de heide (Brinkhorsterweg) in westelijke richting. (Dit is het lange rechte (fiets-)pad over de heide.)
Loop door tot je aan beide zijden van het pad een kale strook in de heide ziet liggen.
Gemaaide Heide
Er worden allerlei beheersmaatregelen toegepast om de heide te behouden of zelf te laten uitbreiden.
Hier werd de heide gemaaid en het maaisel is afgevoerd. Zo treedt de noodzakelijke verschraling van de bodem op. Grassen doen het op die schrale bodem minder goed, zodat de heide een kans krijgt. Voor de heideplant kan de bodem niet arm genoeg zijn.
Route:
Loop door tot je aan de rechterkant van het pad een gemaaide strook in de heide ziet liggen.
Geplagde Heide
Opnieuw een methode om de oude heide bijna overwoekerd door grassen een kans te geven een gesloten paars plantendek te vormen.
Hier is daarom de heide geplagd. De bovenste laag, de gras- en heidevegetatie is er machinaal afgeschept en afgevoerd. Er blijft dan een kale zandbodem over.
In de bodem zitten meer dan voldoende kleine oliehoudende zaden van heideplanten, die hier misschien wel vijftig jaar geleden hebben gegroeid. We noemen dit de zaadbank. Deze zaden kiemen goed, ook nog na zo'n lange tijd. Na enkele jaren is hier in augustus weer een prachtige paarse heide te bewonderen.
Route:
Loop verder tot je op een kruising van bospaden uitkomt, waarvan 1 pad afgezet is.
Knooppunt dennenbos
Dennenbomen zijn dunnen lange bomen, met kransen van takken. De oudere takken sterven af en laten kransen van korte takken staan. Elk voorjaarjaar groeit de boom weer met een nieuwe krans van takken en een nieuwe scheut van ongeveer 15-20 cm. Door het aantal kransen te tellen, kun je vrij gemakkelijk schatten hoe oud dit bos is.
Omdat dit routenetwerk uit meerdere stukken bestaat en je ook zelf wandelingen kunt samenstellen met de routeplanner, heb je af en toe knooppunten nodig.
Route:
Neem het half verharde pad (Brinkhorsterweg) in westelijke richting. (Dit is het pad met het rustgebied links van het pad.)
Loop door tot je op een splitsing van wegen uitkomt.
Oude Brinkhorsterweg
Ondanks het feit dat de wegens hier niet verhard zijn, zijn ze goed begaanbaar. De wegen in het Deelerwoud zijn al op oude kaarten van Nicolaes van Geelkercken (ca. 1585 - 1656) te vinden.
Hij was een heel bekende Gelders landmeter en cartograaf, die in de 17e eeuw in dienst was van de Gelderse overheid. Van hem zijn er nog veel kaarten te bekijken in het Geldersch Archief.
Deze oude wegen vormen al die jaren de verbindingen tussen gehuchten, die door wagens, paarden en vooral door voetgangers werden gebruikt. Hier sta je op die middeleeuwse weg van Groenendaal naar de Kop van Deelen.
Route:
Neem vanaf de Brinkhorsterweg het pad dat het bos inloopt.
Loop verder langs de rand van het heideveld tot het pad op de hoek van het heideveld een bocht maakt.
Rustgebied voor dieren
In het Deelerwoud zijn bepaalde stukken niet toegankelijk voor wandelaars. Het zijn de rustgebied voor herkauwers, als herten en reeën. Zij hebben geen enzymen, die plantenresten kunnen afbreken; ze gebruiken voor dit doel bacteriën, die het afbreken van die plantenresten tijdens de spijsvertering wel voor elkaar krijgen. De dieren krijgen die bacteriën binnen door het eten van aarde.
Bij het herkauwen vindt eerst een gistingsproces plaats. Het voedsel komt vanuit de slokdarm in de pens van het dier, de eerste van de vier magen waar het voedsel doorheen moet. Als het voedsel door de bacteriën in de pens de juiste consistentie heeft, komt het de volgende maagkamer in en wordt daar tot een soort bal gekneed. Hierna braakt het dier de bal op, die dan in de bek wordt fijngemalen en vermengd met speekselenzymen. Dit proces heet herkauwen.
Na het kauwen gaat de spijsbal door naar de derde maag, die de bal verder kneedt. Hier gaat het bijna afgebroken voedsel over in de vierde en eigenlijke maag, de lebmaag, een zure omgeving die bacteriën doodt. Het dier neemt hier de eiwitten op die de bacteriën tijdens dit proces hebben aangemaakt.
Route:
Loop na de bocht nog een stukje langs de rand van het heideveld tot je de vergraste heide goed kunt zien.
Vergraste Heide
Hoewel op de kaart dit stuk nog aangegeven staat als een grote vlakte paarse heide, is hier de heide sterk vergrast.
Vergrassing is een verschijnsel waarbij in voormalige heidevelden enkele dominante grassoorten de heide verdringen. Oorzaak van vergrassing is vermesting ofwel depositie van meststoffen.
Droge heide zoals hier vergrast met de bochtige smele. Op de nattere plekken vind je de dichte pollen pijpenstrootje.
Route:
Loop verder langs de rand van het heideveld tot je links van het pad een doorzicht hebt op een grasstrook, de start en landingsbaan van Zweefvliegveld Terlet.
Zweefvliegveld Terlet
Hiernaast ligt het Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet. Er vliegen verschillende clubs. Als je wilt kun je ook een vlucht boeken.
Zweefvliegtuigen worden in het seizoen regelmatig met de lier opgetrokken tot ongeveer 300 meter. Daarna wordt je door de thermiek in de lucht gehouden. Je begint dan aan een langzame daling.
Het kabel van de lier komt met een parachute naar beneden.
Het luchtvaartterrein mag niet betreden worden.
Route:
Loop een eindje verder over het pad langs de rand van de heide tot je rechts naast het pad een afgegraasde boom ziet staan.
Begraasde Boom
Een merkwaardige boom, die aan de onderzijde zo mooi vlak is. Hoe zou dat komen?
Kun jij nu bedenken hoe ver de edelherten de kop kunnen strekken om bij de frisse jonge blaadjes van de eiken te komen?
Als je een boom ziet, die aan de onderzijde zo prachtig glad geschoren is, weet je dat er heel wat grazers in het gebied aanwezig zijn. Je kunt ook een schatting maken, hoe groot ze zullen zijn.
Route:
Loop verder tot je in de bocht van het pad, links naast het pad een bankje ziet staan.
Bankje met uitzicht
In het Deelerwoud staan maar een paar bankjes om uit te rusten en van het uitzicht te genieten. Maak er dus maar gebruik van.
Route:
Loop verder over het pad naar de andere kant van het dal.
IJstijd droogdal
Een deel van de hoogteverschillen in het terrein zijn ontstaan doordat smeltwater van de gletsjers en de gebieden met een bevroren bodem, bovengronds werden afgevoerd richting de Rijn.
Deze verlaging in het landschap is wat de geologen een ijstijd dal noemen.
Omdat in het dal er geen water meer stroomt, wordt dit een droogdal genoemd. Mensen uit de prehistorie woonden bij voorkeur op deze plekken. Je kunt hier dus ook prehistorische bodemvondsten verwachten.
Route:
Loop verder over het pad, tot je rechts naast het pad de oude heidestruiken ziet staan.
Oude heide
Op de foto zie je een oude uit elkaar gevallen heidestruik. Zoals je kunt zien in het veld, verjongt de heide zich niet, als de oude planten dood gaan.
Je moet dus als mens ingrijpen in de natuur om de heidevelden te behouden. Tijdens deze wandelingen zie je drie soorten ingrepen: maaien, plaggen en intensief begrazen door schapen.
Heidevelden zijn dus door mensen sinds de prehistorie al in stand gehouden. Ze zijn kenmerkend voor deze arme zandgronden.
Route:
Loop door tot waar het pad een bocht maakt.
Bosrand
Bosrand met doorzicht naar de weilanden van de Kop van Deelen.
De Kop van Deelen is een hoog zandduin, dat deel uit maakt van de Schaarsbergse zandrug. Al sinds de Middeleeuwen is hier een agrarische gemeenschap van meerdere boerderijen gevestigd.
Ondanks het feit dat de Duitser op de Kop van Deelen diverse huizen/bunkers in de vorm van boerderijen hebben bijgebouwd, hebben zij deze met in acht neming van de oude wegenpatronen in het landschap geplaatst.
Nu is er een dependance de Hoenderloogroep op de Kop van Deelen geplaatst. Jongeren met een heftig verleden worden er in een prikkelarme omgeving op deelname aan de maatschappij voorbereid.
Route:
Volg het pad verder over de heide, de bosrand in, tot je op een T-splitsing van bospaden uitkomt.
Grote Heide
Vanaf dit punt loopt er een wandelpad verder over de Grote Heide van natuurgebied Deelerwoud, een prachtig open heidegebied, waar je in de zomer nog de veldleeuweriken kunt horen zingen.
Route:
Neem vanaf de splitsing van paden het pad dat in noordelijke richting loopt. (Dit is het pad met de heide rechts van het pad en links bos.)
Loop door tot je links van het pad achter het hek huizen in het bos ziet staan.
Kop van Deelen
Achter het hek zie je een aantal gebouwen staan. Het ensemble vormt de nederzetting de Kop van Deelen. Ze zijn in de Tweede Wereld oorlog gebouwd door de Duitsers als luchtverkeersleiding centrum voor de Fliegerhorst Deelen. Boven dit deel van Nederland speelde zich de eerste oorlogsjaren een luchtoorlog af tegen Engeland.
Ook tijdens de koude oorlog deden deze gebouwen voor de Nederlandse luchtmacht dienst. Alle 600 gebouwen vormen sinds 2006 een rijksmonument. In deze gebouwen hier, voormalige Duitse bunkers, is nu de Hoenderloogroep gevestigd.
Route:
Loop door tot je in een dal staat.
Oudste dorp van Nederland: Deelen
In nederzettingen heb je altijd water nodig om te overleven. Vroeger maar ook tegenwoordig. Hier sta je midden in het dal, dat de waterloop vormt, waaruit de paar boerderijen, die de nederzetting Deelen vormen ook nu nog hun water betrekken. Met een pomp kun je hier gemakkelijk water oppompen.
Ook de bezetters maakten voor hun uitgebreide nederzetting gebruik van deze mogelijkheid een eigen watervoorziening te hebben, waardoor ze onafhankelijk waren van hun omgeving.
Route:
Loop door tot je op een viersprong van paden komt.
Bankje met uitzicht
Hoewel het gebied een groot open middenterrein heeft en de wandeling langs de randen steeds de lange rechte paden volgt, is het genieten van de heidelandschap in stilte een goed moment om te ontspannen.
Route:
Volg vanaf de splitsing de rode wandelroute het bos in.
Loop door tot je de boswachterswoning aan je linker hand ziet liggen.
Jachthuis Deelerwoud
In 1915 liet de heer Lebret een houten prefab jachthuis bouwen in het Deelerwoud. Het huis werd als bouwpakket aangeleverd en geplaatst op een gemetselde bakstenen voet. Veel van het interieur is nog in oorspronkelijke staat. Het jachthuis is sinds 1945 in gebruik als woning.
Het jachthuis is een rijksmonument omdat het een goed beeld geeft van een jachthuis uit de periode rond 1900.
Route:
Loop door tot je de Amerikaanse eiken links naast het pad ziet staan.
Laantje met eiken
Hier in het Deelerwoud staat een prachtig laantje met Amerikaanse eiken. In het voorjaar heeft de laan frisse groene blaadjes. In de zomer zorgt die voor schaduw en koelte. In de herfst kleuren de bladeren prachtig geel of rood als er nachtvorst is geweest.
Deze wisseling van de seizoenen maakt het wandelen in de natuur in elk seizoen boeiend, als je er eens op attent gemaakt bent. Onze online routenetwerken proberen met een wisseling van foto's eveneens de seizoenen te volgen.
Route:
Loop door tot je op een kruising van paden uitkomt.
Knooppunt
Het routenetwerk Groenendaal en Deelen is opgebouwd uit vele routestukken. Om meerdere rondwandelingen te kunnen aanbieden, zijn er vele knooppunten nodig om de routestukken aan elkaar te knopen.
Dit is zo'n knooppunt van routestukken. Ook de routebeschrijvingen worden in twee richtingen beschreven. Mocht het hier en daar voor je nog wat onduidelijk zijn, wil je ons dit meedelen, dan kunnen wij dat per ommegaande verbeteren.
Route:
Neem vanaf de kruising het pad in westelijke richting over de kapvlakte. (Volg de pijltjes van de rode route.)
Loop een eindje door tot je midden op de kapvlakte staat.
Boomstronken op akkers
Bij het kappen van dit bos liet men hier de boomstronken gewoon zitten. Dit beeld met stronken was normaal bij akkers voor de landbouw tot ongeveer het jaar 1000. Tot die tijd werd er voor de landbouw steeds een stuk bos gekapt en gebruikt als akker. De akkers werden bewerkt tot de grond uitgeput was. Daarna werd er telkens opnieuw een stuk bos gekapt.
Na het jaar 1000 kwam hierin een grote verandering. Er werd bemest en men paste het drieslag stelsel toe (wisseling van gewassen, afgewisseld met braak liggen). De opbrengst was zo aanzienlijk groter. Pas toen loonde het ook de moeite boomstronken uit de akkers te verwijderen. Kloosterorde gaven hierin het goede voorbeeld. Tot die tijd ploegden de boeren gewoon tussen de halfvergane boomstronken door, zoals soms te zien is op vroeg middeleeuwse afbeeldingen.
Overeenkomst met deze beelden kwam bij mij op bij het zien van deze plek.
Route:
Loop verder tot je links van het pad een aarden wal aan de rand van het bos ziet liggen.
Oude houtwal / wildwal
Houtwallen zijn ontstaan doordat men stronken van de akkers aan de rand daarvan opstapelde als een eerste wildkering. De akkers waren dus op den duur door wallen omgeven. Doornige struiken als meidoorn en sleedoorn, die vaak op deze houtwallen groeiden zijn ook het middeleeuwser prikkeldraad.
Op deze houtwal staat ook een meerstammige berk. Het lijkt een groepje bomen van dezelfde soort. Maar waarschijnlijk groeien al deze bomen op een zelfde stam. Zoiets is een gewoon beeld bij eiken. In eikenhakhout vind je hetzelfde beeld veel vaker.
Route:
Loop door tot waar het pad een bocht naar rechts maakt.
Uitzichtpunt
Als het hek open staat, is het de moeite waard er even doorheen te lopen en te genieten van het uitzicht over de landbouw-enclave Deelen.
De Kop van Deelen, waar je over uitkijkt, is een oud landbouwgebied. De meeste bebouwing die je nu ziet is in het begin de Tweede Wereld Oorlog door de Duitsers gebouwd. Legeringsgebouwen voor manschappen, onderhoudspersoneel en piloten werden gebouwd in de vorm van boerderijen en op een natuurlijke wijze ingepast in het landschap, zodat het complex zo min mogelijk aandacht zou trekken bij eventuele verkenningsvluchten van de Britten.
Route:
Steek de kapvlakte over en sla op aan de overkant van de kapvlakte links af en volg het pad langs de bosrand tot je links van het pad een mooi uitzicht hebt.
Vergezicht
Vanaf het pad heb je bij mooi weer een prachtig vergezicht richting het Nationaal Park de Hoge Veluwe dat een stuk lager ligt. Je kunt het heidegebied het Deelense Veld aan de horizon zien liggen. Als je loopt langs dit pad heb je een goed beeld van hoe de Veluwe er vanaf de Middeleeuwen heeft uitgezien: onbevolkt en met grote heidevelden.
Route:
Blijf het pad langs de bosrand volgen.
Sla rechts af op de splitsing en loop een klein eindje door tot je rechts van het pad een bankje ziet staan.
Bankje
Langs het pad verscholen in de bosrand staat een bankje met een mooi uitzicht over de lagergelegen delen van het Deelerwoud, het eerste stuk van Nationaal Park de Hoge Veluwe en het onlangs vergrote heidegebied. Een mooi punt om even bij te komen van de wandeling en te wachten op eventuele herten die via het wildwissel overgestoken zijn. Aan de sporen op het pad is te zien dat ze regelmatig voorbij komen.
Route:
Blijf het pad langs de bosrand volgen.
Loop door tot je rechts naast het vijvertje het wildwissel kunt zien liggen.
Wildwissel
Om de versnippering van de natuur tegen te gaan en het leefgebied van de edelherten, damherten en reeën uit te breiden is het Deelerwoud verbonden met de Hoge Veluwe. Op veel plaatsen zijn zogenaamde ecoducten aangelegd. Op minder drukke plaatsen zoals hier, zijn wildwissels aangelegd. Op deze gelijkvloerse kruisingen passeren de auto's met gepaste snelheid. Aan de overkant is het hek van het Nationaal Park de Hoge Veluwe verlaagd, zodat herten kunnen passeren. Wilde zwijnen hebben geen vrije toegang tot de Hoge Veluwe en de moeflons mogen er niet uit. De migratie van de herten wordt in de gaten gehouden met camera's, zodat duidelijk wordt hoeveel gebruik ze maken van deze nieuwe mogelijkheid.
Route:
Loop door over het pad het bos in.
Loop door tot je in het bos op een kruising van paden uitkomt waar een conifeer staat en waar de rode route rechts afslaat.
Tuinplant/conifeer in het bos
Bij dit knooppunt staat een conifeer in het bos. Coniferen zijn exotische planten. Ze werden in de jaren '70 veel gebruikt in heggen als afscheiding van tuinen. Ze komen van nature niet voor in de Nederlandse bossen. Verderop staan er nog meer. Het lijkt erop dat er ooit oude volwassen coniferen hebben gestaan die gezorgd hebben voor veel kiemplanten.
Route:
Volg vanaf de splitsing met de conifeer de route wandelroute tot je op een T-splitsing uitkomt.
Knooppunt de Bruine Berg
Knooppunten in onze routes zijn nodig om trajectstukken aan elkaar te knopen. Op die wijze is het mogelijk met de routeplanner een eigen wandeling samen te stellen.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in zuidelijke richting. (Volg de rode route.)
Sla op de splitsing links af en loop een stukje door.
Rustgebied voor het wild
Rustgebied voor het wild. Op deze plek stond vroeger het hek van het Deelerwoud. Sinds er een wildwissel met Nationaal Park de Hoge Veluwe is gemaakt, is het hek weggehaald. Dieren kunnen nu vanuit het rustgebied de weg naar Hoenderloo oversteken en het Nationaal Park de Hoge Veluwe binnengaan. Op deze wijze worden de leefgebieden van de grotere zoogdieren vergroot.
Route:
Loop een stuk verder rechtdoor tot je bij een hekwerk uitkomt.
Opdeling Deelerwoud
Slechts een deel van het Deelerwoud is in handen van Natuurmonumenten en voor het publiek toegankelijk. Hier gaat de Hoog Deelense weg het gesloten gebied in. Het deel rondom het huis Hoog Deelen, achter het hek, is niet toegankelijk voor het publiek. Er staat een hek omheen en bronnen op internet vermelden dat het terrein gebruikt wordt als herten-farm.
Route:
Sla bij het hekwerk rechts af en loop door tot je op een Y-splitsing uitkomt.
Markering oude wegen
Ook hier vind je een restant van een eikenlaan met Amerikaanse eiken langs de Hoog Deelenseweg. Er staan nog enkele prachtig uitgegroeide exemplaren.
Wegen hier in het Deelerwoud worden vaak door eiken gemarkeerd. Bij een rondvlucht vanaf het Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet kun je in de herfst dit oude wegenpatroon, dat overeenkomt met de middeleeuwse kaarten van Geelkerkcken (1585 - 1656) zelf nog steeds zien.
De kaarten zijn in het Gelders Archief.
Route:
Volg op de Y-splitsing de rode route.
Loop een stuk door tot je rechts van het pad een beuk ziet staan.
Beuk
Vlak naast het pad staat deze mooi uitgegroeide beuk. Als een van de weinige beuken hier boven op de Veluwe weet dit exemplaar zich te handhaven. Beuken vragen om een rijkere bodem dan hier de arme zandgronden, waar de eiken en ook de Berk zich beter thuis voelt.
Route:
Volg het pad in de knik naar rechts.
Loop een klein eindje door tot je rechts van het pad een bankje ziet staan.
Bankje in het rustgebied
Vlak naast het pad met uitzicht op het rustgebied voor het groot wild staat dit bankje. Een mooi moment om even uit te rusten van de wandeling. Wie weet zie je wel herten of ander wild voorbij komen.
Route:
Loop een flink stuk door tot je aan de rand van de heide op een splitsing van paden uitkomt.
Ruisende vliegdennen
Op de uitgestrekte zandverstuivingen van de Veluwe werden in de negentiende eeuw massaal dennen aangeplant om het zand vast te leggen. En dat is heel goed gelukt. Hier op dit knooppunt staan prachtige grote oude exemplaren van deze grove den. Ze heten ook wel vliegden, omdat het zaad in de zomer door de wind wordt verspreid, overal in de open vlakte gemakkelijk kiemt. Als de heidevelden begrensd door deze dennen, niet meer begraast worden, groeien ze binnen enkele jaren dicht met deze dennen.
Op een warme zomerdag regent het zaadjes uit de open knappende dennenkegels. Een verschijnsel om eens stil bij te staan.
Route:
Volg vanaf de splitsing van paden de rode route langs de bosrand.
Loop door tot je op een splitsing van paden uitkomt.
Vastgelegde zandduinen
Omstreeks 1850 was de Veluwe hier een grote zandbak. Grote zandverstuivingen bedreigden wegen en nederzettingen. Er was gewoon duinvorming door de wind.
Op dit knooppunt zie je om je heen veel heuveltjes liggen. Dit zijn de vroegere stuifduinen. Met de aanplant van bomen en het zetten van schermen van wilgentenen probeerde men het zand tegen te houden. Boomwortels alleen konden het stuivende zand vasthouden. Nu zijn die zandduintjes met grassen en mossen begroeid.
Route:
Neem vanaf de splitsing de rode wandelroute.
Loop door tot je op een T-splitsing uitkomt.
Houtwal van Vliegdennen
Als het stuivende zand niet meer in bedwang kan worden gehouden, en landbouwgronden onder het zand verdwijnen, dan moet de mens ingrijpen. In eerste instantie werden schermen van jonge zwarte dennen, ook wel vliegdennen genoemd, gepoot.
Dit lijkt zo'n uitgegroeid windscherm.
De dennen zijn al ongeveer 80 jaar oud.
Route:
Neem het pad in noordoostelijke richting. (Dit is met het pad waar de rode wandelroute uitkomt aan je linker hand.)
Loop door tot je rechts naast het pad een vochtige plek met pitrus ziet liggen.
Vochtige plek met Pitrus
Hier lijkt het zo droog, zeker als je hier op een mooi zomerdag wandelt. Toch komt er hier op verschillende plekke regenwater aan de oppervlakte. Een kleine ondoorlatende laag zorgt dat het regenwater vanuit het omliggende gebied zich hier verzameld en een drinkplek voor de dieren wordt.
Ook aan de planten die er groeien, kun je zien dat de bodem vochtig is. Er groeit massaal Pitrus (Juncus effusus). Splits je de stengel voorzichtig in tweeën, dan kun je met je duim de witte pit, het merg, eruit halen. Dit merg werd al door de Romeinen in hun olielampjes als pit gebruikt.
Route:
Loop door het pad op een splitsing van paden uitkomt die bestaat uit twee splitsingen: eerst een pad van rechts en kort daarna een pad van links.
Kruising in het Deelerwoud
kruispunten zijn splitsingen van route trajecten. Met onze routeplanner kun je ook zelf vanaf hier een route samenstellen. Deze heeft dezelfde interactiviteit dan de route die je nu gebruikt.
Route:
Neem het pad in noordoostelijke richting. (Dit pad is gemarkeerd met een blauwe wandelroute tegen de looprichting in.)
Loop door tot je links van het pad bosbessen ziet groeien.
Bosbessen
Niet alleen mensen vinden de donkerblauwe bessen van de Blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus), die in juli vol op aan deze struiken groeien, lekker. De sappige groene takjes met de kleine groene blaadjes worden hier langs het pad kort gehouden door de grazers in dit gebied. Deze struiken zullen waarschijnlijk ook geen vruchten dragen.
Route:
Loop door tot je op de hoek van een heideveld op een kruising van paden uitkomt.
Edelherten observatie
Als regelmatige bezoeker van dit deel van het Deelerwoud hebben we hier 's zomers op deze plek in late middagzon regelmatig een groep edelherten aangetroffen. Soms waren er zelfs kalfjes bij.
Als je rustig op het pad blijft staan en weinig geluid maakt, kun je ze heel goed bekijken. Ook zonder verrekijker is het goed te zien, hoe ze rustig grazend hun weg zoeken.
Route:
Neem het pad langs de rand van de heide met de bosrand links van het pad.
Loop door tot op de splitsing van paden bij de hoek van het bos.
Dicht bos
De bomen in dit bos staan nog steeds heel dicht op elkaar. Het bos lijkt daardoor ondoordringbaar. Er is nooit in gedund zoals dat in productiebos wel het geval is. Zo ontstaat een ideaal bos om het rustgebied voor de grazers af te schermen.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in noordelijke richting. Dit is het pad door de poot van de T van de T-splitsing.
Loop door tot je op de hoek van de heide op een splitsing van paden uitkomt.
Hoek kleine Heide
Op de hoek van de Kleine Heide zijn soms herten en reeën aan de bosrand en tussen de bomen te zien.
Ga eens rustig op de grond zitten op een zomernamiddag en wacht dan rustig op de dingen die komen. Het kan echt heel spannend worden!
Denk erom, voor zonsondergang moet je het Deelerwoud weer verlaten hebben.
Route:
Neem het pad dat vanaf de hoek van de heide het bos inloopt.
Sla bij het afgesloten pad (links) rechts af en loop door tot het pad een knik naar links maakt.
Hertenpaadje
Als je er een beetje een oog voor hebt, kun je hier één van de vele hertenpaadjes in de heide zien. (bij de rode pijlen op de foto) Zo'n hertenpaadje heet ook wel een wildwissel. Herten gebruiken steeds hetzelfde spoor wat dus te zien aan de platgetrapte vegetatie.
Je moet nu niet verwachten dat er terwijl je hier loopt een aantal herten langs het paadje ziet komen. Dat gebeurt meestal alleen 's morgens heel vroeg. Misschien heb je geluk als je een keer met de boswachter meegaat herten kijken.
Route:
Vervolg je route over het pad het bos in tot je rechts van het pad in het bos begroeide stuifduintjes ziet liggen.
Stuifduintjes
Bulten zoals je die hier in het bos ziet, zijn op de Veluwe of grafheuvels en of stuifduintjes zoals hier.
Deze heuvels in het bos zijn kleine stuifduinen die begroeid zijn met bos, zodat het stuivende zand vastgelegd met de wortels van de vegetatie.
Doordat er hier zoveel bij elkaar liggen en ook onregelmatig van vorm zijn, zijn het dus heel waarschijnlijk geen grafheuvels. Vroege bewoners bouwden hun huizen vaak op de rand van de beekdalen. De grafheuvels lagen in de buurt van hun nederzettingen.
Route:
Loop verder over het pad tot je rechts van het pad een afwateringskuil ziet liggen.
Zwijnenpoel of zoele
Een van de vele zwijnenpoelen of zoele in het Deelerwoud. Wilde zwijnen of everzwijnen houden ervan dagelijks een modderbad te nemen.
Zo hebben ze minder last van insecten.
Route:
Loop verder tot je op een kruising van paden bij een kapvlakte uitkomt.
Rustgebied voor dieren
Voor de grazers is altijd een rustige plek nodig om te kunnen herkauwen. Zowel herten, reeën en grote grazers als Schotse Hooglanders behoren tot de groep herkauwers.
Zij eten grassen, maar dit moeilijk te verteren groenvoer moet door vier magen en ook nog eens opnieuw gekauwd worden in de bek, voordat voedingsstoffen eruit in het lichaam kunnen worden opgenomen. Daarmee zijn die dieren dus bezig in het rustgebied. Stoor ze niet.
Een deel van Deelerwoud is voor publiek opengesteld, een groot deel is nog steeds particulier bezit. Er zijn ook veel rustgebieden niet toegankelijk.
Route:
Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je halverwege helling en de kapvlakte bent.
Grind
Kijk eens naar de grond. Je ziet hier een heleboel kiezelstenen aan de oppervlakte liggen.
Toen dit gebied nog een stuifzand was, is het losse zand weggewaaid en bleven de zwaardere kiezelstenen achter. De aanwezigheid van een grote concentraties kiezelstenen in de bodem vertelt de deskundige dus iets over de omstandigheden hier ter plekke uit een ver verleden. Hij/zij kan de bodem lezen.
In de Middeleeuwen en ook daarna was de Veluwe een grote stuivende zandbad door de overbegrazing met schapen. Het zand werd later door bebossing met heel veel moeite in bedwang gehouden.
Route:
Loop door tot je bovenaan de kapvlakte bij de bosrand aankomt en er links van het pad een bankje staat.
Bankje rand van kapvlakte
Bankje rand van kapvlakte. Vanaf dit hooggelegen punt kun je de zwijnen en herten de kapvlakte zien oversteken. Je moet wel geduld hebben: herten zijn er niet alle dagen te zien. Ook niet zijn ze elk jaar op dezelfde plekken te zien.
Op de kapvlakte waar het bankje over uitkijkt, kan zich door kieming van nieuwe boompjes een natuurlijk bos ontwikkelen. Dit in contrast met het bos achter het bankje dat aangeplant productiebos is.
Route:
Loop verder over het pad tot je op een kruising met een grote beukenboom ernaast uitkomt.
Beukenbosje
Op de droge Veluwe weet dit groepje beuken zich te handhaven.
Elke boomsoort stelt zijn eigen eisen aan het kalkgehalte in de bodem. Deze zandige bodems zijn kalkarm.
Berken vragen heel weinig kalk, de dennenbomen meer, dan de eiken. De beuken hebben de meeste kalk nodig in de bodem, willen ze voedingstoffen kunnen opnemen. Daarom komen er in het kalkgebied ten noorden van Parijs in Frankrijk zoveel prachtige beukenbossen voor. Hier heeft de bosbouwer het erop gewaagd en een klein stukje van het Deelerwoud met een arme zandgrond als bodem ingepoot met Beuken. Vermoedelijk om te kijken of het mogelijk is om ook andere delen van het Deelerwoud met Beukenbos aan te planten.
Route:
Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je links van het pad een afwateringskuil ziet liggen.
Zwijnenpoel
Eén van de vele zwijnenpoelen in het Deelerwoud, waar de wilde varkens een modderbad kunnen nemen. Zo raken ze het ongedierte en de luizen in de vacht kwijt.
Route:
Loop verder tot je op een splitsing van paden bij een stel krentenboompjes en een wildraster uitkomt.
Krentenboompjes
In de ondergroei van dit bos zijn veel krenteboompjes, een struikvormige bes dragende boomsoort.
In het voorjaar bloeien ze prachtig met een zee van witte bloemen tegen het rood bruine blad.
In de herfst kleuren de blaadjes diep rood als er nachtvorst is geweest.
Route:
Loop vanaf de splitsing richting het wildrooster.
Wildraster
Ondanks de vele wildviaducten op de Veluwe, die je de indruk geven dat het wild vrij rond kan trekken, is de Veluwe nog niet zonder wildrasters. Voor het beheer van de wildstand is het noodzakelijk dat er nog wel hekken zijn. Soms is het zo dat de mensen buitengesloten worden, zodat het wild inderdaad vrij baan krijgt.
Route:
Volg het pad tot je rechts een puthuisje met een boerderij erbij ziet staan.
Voorhuis Lebret's Hoeve
Van deze zijde kijk je tegen het voorhuis van de Lebret's Hoeve aan. Kijk eens naar de prachtige leilinden voor de duur, de zonneschermen uit de vorige eeuw. Zij voorkwamen dat 's zomers de zon te veel naar binnen scheen. Naast het huis staat het puthuis, ook een monument.
Route:
Loop een klein stukje verder over het pad tot je links de jachtopzienerswoning kunt zien liggen.
Jachtopzienerswoning
Wat moet het bijzonder zijn, zo midden in het bos te wonen. En zo stil.
Dit is de jachtopzienerswoning van het Deelerwoud woning van het Deelerwoud uit 1911. Vanaf 1967 is het huis in bezit van Natuurmonumenten en vanaf 1972 woont er de jachtopziener weer. Momenteel wordt het huis gerenoveerd.
Route:
Vervolg je route over het pad tot de achterkant van de schuur.
Loop achter de schuur langs, zodat je de andere kant kunt zien.
Rosmolen
Aan de zijkant van de Lebret's Hoeve ligt een terras dat de vorm lijkt te hebben van een antieke dorsvloer. Het blijkt een antieke rosmolen, waar met behulp van paarden (ros=paard) het rijpe koren werd gedorst. Dit was een andere methode dan waarbij het graan met klepels door de mannen werd geslagen op de dorsvloer, zodat het graan uit de aren vrij kwam.
Route:
Draai je om en loop terug naar het pad.
Gevelsteen Lebret's Hoeve
Al in 1860 stond hier al een boerderij. Aan deze gevelsteen is te zien dat de huidige boerderij met deze grote schuur "Lebret's Hoeve gebouwd werd in 1911. Voordien heette deze woonplaats de "Van Heeckerens Hoeve". Vanaf 1979 is de Lebret's hoeve rijksmonument en ook weer bewoond.
Route:
Vervolg je route over het pad en loop door tot je op een splitsing met een pad van rechts uitkomt en er links naast het pad twee oude linden staan.
Twee linden
Deze linden lijken ooit voor het voorhuis van een boerderij gestaan te hebben. Kan iemand hier wat meer over vertellen? Op deze wijze vertellen wij graag samen met de plaatselijke bevolking het regionaal beeldverhaal.
Route:
Ga rechtdoor op de splitsing en loop een flink stuk door.
Let op of je links of rechts van het pad omgewoelde grond ziet liggen.
Wroetplek wilde zwijnen
In het hele Deelerwoud kun je zo hier en daar plekken tegenkomen die omgewoeld zijn. Het zijn de wroetplekken van de vele wilde zwijnen die in dit gebied voorkomen. Deze varkens zijn op zoek naar insecten en wormen in de bodem.
Daarnaast eten ze ook graag eikels.
Route:
Loop door tot je op een kruising van paden staat.
Knooppunt zwijnenraster
Dit knooppunt ligt vlak bij het zwijnenraster. Op deze wijze probeert men de zwijnen in bepaalde gebieden te houden. Op zoek naar voedsel, zoals larven van insecten en wormen kunnen ze in korte tijd een mooi gazon helemaal omwroeten.
Zwijnen in de berm van de weg zijn op de Veluwe vaak de oorzaak van ongelukken in de nacht. Rijdt dus 's avonds steeds voorzichtig.
Route:
Neem vanaf de kruising het pad in noordelijke richting. Dit is recht tegenover het pad met het wildrooster.
Loop door het bos tot je op een weg uitkomt.
Sla op de weg links af en loop door tot je op een parkeerplaats uitkomt.
Parkeerplaats Woeste Hoeve
Nabij de Oude herberg de "Woeste hoeve" ligt er in de bocht van de weg, voor de brug over de snelweg A50 een vrij groot parkeerterrein. Startpunt voor wandelingen van diverse lengte door het Deelerwoud.
De bushalte de Woeste Hoeve is te vinden aan de andere kant van de snelweg. Loop hiervoor de parkeerplaats af en sla twee maal rechts af en dan nog een stukje doorlopen.
