Op de noordpunt van het voormalige eiland Schokland lag ooit de nederzetting oud Emmeloord. De oude haven, de Misthoorn en het vuurtorenwachtershuis zijn nog blijven staan. Al wandelend kun je genieten van de natuurlijk vormgegeven landbouwpecelen op het voormalige Zuiderzee eiland Schokland met hun prachtige groene coulissen. De wandelroute komt langs de terp waarop ooit het dorp Zuiderbuurt stond. Ook kom je langs de ruïne van van de kerk en de vuurtoren van het voormalige Ens op de zuidpunt van Schokland. Het oude Middelbuurt is deels herbouwt. Het is nu een museum. De huisjes geven in het landschap een aardige indruk hoe het eiland Schokland er ooit uitgezien moet hebben. De contouren van het voormalige eiland Schokland zijn beter zichtbaar gemaakt door ze te voorzien van natuurlijke coulissen.
De ANWB paddenstoel wijst fietsers op veel plaatsen in het Nederland de weg. Het is een ontwerp uit 1919 van ir. Leliman, een architect uit Baarn en bestuurslid van de ANWB. Aanvankelijk was de kop van hout gemaakt, later van staal met geëmailleerde letters. Vanaf 1980 is de kap gemaakt van plastic en is de tekst in de kop gegraveerd. Het is dus een voorbeeld van bijna 100 jaar oud Dutch design dat nog steeds een bekende verschijning in het landschap is. Een erg succesvol beeldmerk van de ANWB, Algemene Nederlandse WielrijdersBond, dus.
Route:
Neem het fietspad dat langs de parkeerplaats loopt.
Loop door tot je rechts van het pad een zwart kunstwerk ziet staan.
Monument Binnenvaart
Op 5 juni 2009 is dit monument voor de binnenvaart door Koningin Beatrix onthult. Het monument wil meer aandacht schenken aan de binnenvaart, het belang van- en de historie van de binnenvaart in ons land. Het is ontstaan op intiatief van Koninklijke Schuttevaer waarvan de oprichter van Schokland kwam. Het monument is vervaardigd door de Friese kunstenaarIds Willemsma. Schokland is gekozen als locatie omdat het ooit een vloot had van 200 binnenschepen.
Het stalen kunstwerk symboliseert een schip met volle zeilen. Wie tijdens de wandeling een aantal keer naar het monument kijkt, ziet dat de vorm danst in het landschap, net als een echt zeil op een schip.
Route:
Loop een klein stukje verder over het klinkerpad tot je plantjes tussen de stenen ziet groeien.
Muurpeper tussen de stenen
Wie tussen de stenen van het pad kijkt ziet een klein roodkleurig (in de winter) of fel geel gekleurd (in de zomer) plantje staan. Deze plant heet muurpeper. De plant weet zich prima te handhaven in extreme leefmilieus zoals hier tussen de stenen. De naam muurpeper dankt de plant aan de scherpe smaak van zijn bladen.
Route:
Loop een klein stukje verder tot je rechts van het pad houten stellages ziet staan.
IJsbrekers
Na onderhoud door de voorloper van rijkswaterstaat in 1862 was de terp van Oud Emmeloord voorzien van een dijk die 1,5 meter boven het water uitstak. Hiermee hielden de ambtenaren die op het eiland de wacht hielden in de meeste gevallen hun voeten droog. In strenge winters werd het ijs opgedreven door de wind. Het geringe hoogteverschil zorgde ervoor dat kruiend ijs gemakkelijk op het eiland kon komen en daar schade aan kon richten. Deze ijsbrekers dienden om de haven en het eiland te beschermen tegen dit kruiend ijs.
Route:
Loop verder tot je rechts van het pad de haven van oud Emmeloord ziet liggen.
Oude Haven
Hier bij oud Emmeloord is de oude Haven van Schokland te vinden. De haven was het thuis voor een vloot van meer dan 200 binnenvaart- en vissersschepen. Na de ontruiming van het eiland in 1859 zette de Zwolse koopman Willem Jan Schuttevaer zich in voor behoud van de haven als schuilplaats bij slecht weer op de Zuiderzee. Zijn acties waren succesvol want vanaf 1861 keerden enkele ambtenaren op het eiland terug en werden de woonterpen versterkt.
Route:
Loop verder tot je links van het pad een metalen vierkant voor een huis ziet staan.
Voormalig kerkhof
Op deze plaats lag het kerkhof van Oud Emmeloord. Besloten is om met een stalen constructie de contouren van het kerkhof aan te geven. In staal zijn verschillende familienamen van beroemde inwoners van Schokland weergegeven.
Route:
Loop door tot het huis met de vuurtoren links van het pad.
Vuurtoren
Hier zie je het restant van het de vuurtoren die tot 1940 op Schokland dienst deed om schepen bij nacht te waarschuwen voor de ondiepten rondom het eiland. Ernaast staat het lichtwachters huis dat in 2002 grondig gerestaureerd is. De lichtwachter van Schokland was tevens havenmeester. Zijn vrouw had een kleine kruidenierswinkel voor voorbij varende schippers in hetzelfde pand. De visafslag en een tweede lichtwachterswoning die ook op deze terp stonden, zijn na 1949 afgebroken.
Route:
Loop door tot je links van het pad een klein gebouwtje ziet staan.
De Misthoorn
Dit gebouwtje draag de bijzonder naam: de Misthoorn. De naam van het gebouwtje hangt samen et de functie: er stond een hoorn in om de schepen bij mist en slecht weer te waarschuwen dat ze in de buurt van het eilandSchokland waren.
Tegenwoordig vind je binnen in het gebouwtje verschillende informatiepanelen met verhalen en afbeeldingen van Schokland, de bewoners en het leven op Schokland.
Route:
Volg het pad de heuvel af tot je rechts van het pad een plas ziet liggen.
Vogelplas
De waterstand in de landbouwgebieden die direct rondom Schokland liggen is verhoogd. De contouren van het voormalige eiland zijn hierdoor weer omgeven door rietvelden en vogelplassen. Daardoor zijn poelen met water ontstaan zoals hier. Verschillende soorten trekvogels rusten hier uit als ze op doorreis naar het zuiden of het noorden zijn.
Route:
Volg het pad tot je links van het pad, vlak voor een T-splitsing een kunstwerk ziet staan.
Pioniersbruid
De Pioniersbruid een kunstwerk gemaakt door Michel Bongertman in 2013. Het werk stelt de geboorte van Venus voor. In de bodem van de polder komen nog steeds veel schelpen voor. Dat is het bewijs dat het omringende land eens zee was. Dit heeft de kunstenaar Michel Bongertman geïnspireerd deze grote schelp te maken, als de beroemde schelp waaruit Venus oprijst te zien op het beroemde schilderij van Botticelli te Florence. Deze Venus zelf is verdwenen, ze trouwde met één van de pioniers in de polder, alleen haar afdruk bleef achter. Vanaf het nieuwe land kun je het oude land bekijken door de openstaande schelp, een raamwerk, als het skelet uit een ver verleden.
Route:
Loop door tot je op een T-splitsing uitkomt, ga hier links.
Blijf het fietspad volgen tot je op een asfaltweg bij twee boerderijen uitkomt.
Seriematige boerderijen
In 1939 is de dijk rond de Noordoostpolder gesloten. In 1941 kon de eerste rogge geoogst worden. De inrichting van de Noordoostpolder is ontstaan op de tekentafel. De boerderijen die nodig waren voor de inrichting van het landschap zijn seriematig gemaakt. Na de oorlog waren metselaars schaars en zijn met prefab betonelementen verschillende typen boerderijen neergezet. Sommige vroege boerderijen zijn zelfs van hetzelfde ontwerp als die in de Wieringermeer polder. Opvallend is hoeveel van deze boerderijen al meer dan 70 jaar hun functie vervullen zonder grote verbouwingen of nieuwe bijgebouwen.
Route:
Neem vanaf de kruising het zandpad dat direct naast de boerderij (links van het pad) in zuidelijke richting loopt.
Loop door tot je bij de rand van een akker op een kruising van paden uitkomt.
Rusten op het Verleden
In het kader van een kunstproject in 2013 zijn langs het zogenaamde Pionierspad verschillende kunstwerken geplaatst. Op deze plaats vind je het kunstwerk: Rusten op het verleden - bank van het oerbos, een kunstwerk gemaakt door Frea Lenger.
De kunstenaar wil bereiken dat een tocht over het Pionierspad meer inhoudt dan alleen het inspannen van de beenspieren. Vandaar deze bank om uit te rusten van de wandeling en al je zintuigen te prikkelen. Pas daarna zie je dat de bank is voorzien van foto's van bossen. Wie beter kijkt ziet dat dit geen Nederlandse bossen zijn, maar oerbossen uit Amerika. Dit contrast vervreemdt en zou aanleiding kunnen zijn om nog eens dieper na te denken over het eeuwen oude eiland en het daarnaast voortgezette huidige polderlandschap, dat zich voor de bank uitstrekt.
Route:
Neem het pad langs de bosrand in zuidelijke richting. (Dit is met de bosrand rechts van het pad).
Loop door tot je rechts van het pad een espenbos ziet liggen.
Espenbos
Espen zijn een soort populieren. Er is een uitdrukking: '"Trillen als een espenblad", en dat kun je zien, de bladeren aan deze boom staan nooit stil, ze bewegen altijd.
Espenhout is heel geschikt voor de productie van klompen. Zo vlak na de oorlog, toen er onvoldoende leer beschikbaar was voor schoeisel, was klompenhout heel rendabel. Helaas zijn de tijden veranderd en wordt het populierenhout minder gewaardeerd.
Route:
Loop door tot er rechts van het pad een klein paadje langs een scheepstouw het bos inloopt.
Het Schokkerbos
Ten westen van het voormalige eilandSchokland is na het droogvallen van de polder het Schokkerbos aangeplant. Het Schokkerbos is ooit aangelegd om de recreatie mogelijkheden in de polder te bevorderen en doet nog steeds dienst. De eerste lading hout is ook geoogst, waardoor het bos een stuk kleiner lijkt te zijn geworden. Op dit knoopppunt takt een wandelpaadje door het Schokkerbos af. Je kunt vanaf hier rondwandelen door het Schokkerbos of de Gesteentetuin bezoeken. Het wandelpaadje is voorzien van een scheepstouw om de afdaling van het eiland gemakkelijker te maken.
Route:
Neem het pad langs de bosrand in zuidelijke richting. (Dit is met het bos rechts van het pad en de landbouwpercelen links.)
Loop door tot je bij een provinciale weg aankomt.
Steek de provinciale weg over en loop door tot je aan de overkant de parallelweg kruist.
Polder Boerderij
Nieuw knooppunt. Vanaf 1947 werd er begonnen met de uitgifte van land in de Noordoostpolder. De nieuwe boeren werden streng geselecteerd. Ze kwamen voornamelijk uit Zeeland (onder andere uit Walcheren dat in 1944 door de geallieerden onder water was gezet), Noord-Holland en Friesland.
Er was veel werk voor heel veel verschillende ambtenaren om het nieuwe land economisch rendabel te maken. Zo was er een speciale groep van deskundigen, die voor de inscharing van vee in deze nieuwe polder zorg droeg. Je wilde toch wel graag met een gezonde veestapel beginnen.
Route:
Neem het zandpad in nooderlijke richting. (Met het boerenerf rechts.)
Loop door tot je het fietspad van de provinciale weg kruist.
Gezicht op Middelbuurt
Het gezicht op Middelbuurt dat je vanaf dit knooppunt van wandelpaden hebt is misschien wel het bekendste beeld van Schokland. Als een speels ensemble van allerlei verschillende daken steekt het herbouwde dorpje Middelbuurt met zijn houten huisjes tegen de groene omgeving en de blauwe lucht af. Als je er tijdens de wandeling een aantal keer naar kijkt lijken de daken te dansen; iedere keer ziet het er anders uit. Het contrast met het streng ontworpen en ingerichte polderlandschap eromheen kan niet groter zijn. Het voormalige eiland Schokland en het herbouwde dorpje Middelbuurt staan sinds 1996 op de lijst van Unesco Wereld erfgoed.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in zuidelijke richting. (Met het boeren erf in de rug).
Loop door tot je op een vijfsprong van paden en fietspaden uitkomt.
Informatie bord
Bij dit informatiebord komen verschillende routetrajecten samen. Overal op- en rondom het voormalige Zuiderzeeeiland staan van dit soort informatieborden met informatie over de geschiedenis van Schokland.
Dat Schokland ooit een eiland was dat een eind boven de zeebodem uitstak kun je goed zien aan het betonnen fietspad dat aan beide kanten naar beneden loopt.
Route:
Neem het fietspad in zuidelijke richting. (Dit is met het bos aan je rechter hand en de landbouwpercelen links.)
Loop door tot je rechts van het pad een metalen driehoek ziet liggen.
Aanleg westelijke zeewering
Dit driehoekige monument hoort bij de stenen die even verderop liggen. Ze gedenken de poging van 1804 om de westkust van Schokland te voorzien van een stenen zeewering, omdat een eerder geplaatste houten zeewering uit de 17de eeuw vergaan was dor de paalworm.
De stenen die in de polder en rondom Schokland gevonden zijn na het droogvallen zijn gebruikt om dijken elders langs het IJsselmeer te verstevigen. De stenen die hier liggen zijn dus ook hier later neergelegd om de strijd tegen het water van de Schoklanders te gedenken.
Route:
Loop een klein stukje verder tot je bij een bankje rechts van het fietspad met een uitzicht over de polder uitkomt.
Bankje met uitzicht
Bankje met uitzicht over het polderlandschap. De voorgrond van het landschap is begroeid met enkele wilde soorten gras, daarachter begint het volledig door de mens bedachte, gebruikte en ingevulde landschap van de polder. Ooit was de Beemster de eerste grootschalige ontginning door de mens. De Noordoost polder en de Wieringermeer polder zijn tweede generatie. Opvallend verschil met de Beemster is dat er in het landschap plaatsgemaakt is voor bomenrijen en stroken bos voor recreatie, zoals het Schokkerbos ten westen van Schokland.
Route:
Volg het fietspad verder door de strook bos.
Loop door tot het fietspad aan de andere kant van de strook bos een helling omhoog gaat.
Helling voormalig eiland
Bij deze heuveltjes in het betonnen fietspad is goed te zien dat Schokland een eiland was dat inderdaad een paar meter hoger ligt dan de omgeving. Schokland stak dus boven het water van de Zuiderzee uit.
Als de polder vol zou lopen zou het water ongeveer 4 meter hoog staan, daarmee steekt het eiland net boven water uit maar het is niet veel. Bij storm sloegen de golven dan ook in het verleden over het eiland heen. Huizen werden dan ook gebouwd op nog hoger gelegen kunstmatig opgehoogde terpen, zoals nog steeds te zien is.
Route:
Loop de helling van het voormalige eiland op. Je staat nu op een splitsing van paden.
Splitsing zuid
Op dit punt splitst de wandelroute zich in een wandelroute die langs de bosrand loopt en een andere die het fietspad volgt dat door het bos loopt. Dit bos volgt als een begrenzing de contour van het voormalige eiland.
In onze software is op zo'n punt een knooppunt nodig. Beide paden hebben een eigen charme: het fietspad slingert door de strook bos en biedt vergezichten over het polderlandschap. Het pad lang de akkers geeft vergezichten over de landbouwpercelen op het voormalige eiland.
Route:
Neem het fietspad in zuidelijke richting. (Dit is met het bos rechts en het landbouwperceel links.)
Loop door tot je bij de zuidpunt van Schokland op een splisting van fietspaden terecht komt.
Knooppunt Schokland Zuid
Op dit knooppunt bij de zuidpunt van Schokland verlaat het fietspad het eiland.
Om verschillende routetrajecten aan elkaar te knopen zijn in de software van dit wandelprojecten knooppunten nodig. Dit is zo'n knooppunt. Ons systeem van knooppunten en routetrajecten zorgt ervoor dat je ook zelf naar eigen smaak wandelroutes kan samenstellen. Probeer het maar eens met de optie 'plan je eigen route' onder wandelingen in het wandelingen-menu.
Route:
Neem het fietspad richting de vuurplaat, de kerk ruïne en het museum in Middelbuurt.
Loop door tot je rechts van het fietspad een grasveld met een baksteen cirkel erin ziet liggen.
Voormalige vuurtoren
Op de zuidpunt van Schokland werd in 1825 een vuurtoren gebouwd op schepen op de Zuiderzee de weg rondom het eiland te wijzen. De stenen ring in het grasveld geeft aan waar het fundament van deze vuurtoren van Schokland heeft gestaan.
Na de ontruiming van 1859 was het eiland verlaten. Vanaf 1862 verbleven nog enkele rijksambtenaren op Schokland waaronder de vuurtorenwachter voor de vuurtoren op de zuidpunt. De bewoning heeft tot 1941 geduurd.
Route:
Vervolg je route over het fietspad tot je rechts van het fietspad de ruïne van de kerk ziet liggen.
Kerk ruïne van Ens
Hier op de zuidpunt van het voormalige Zuiderzee eiland Schokland is de ruïne van de kerk van oud Ens te vinden. De fundamenten van deze kerk zijn nog steeds in gebruik als een grafmonument. Bij een hevige storm in 1829 spoelden de graven rondom de kerk weg. De restanten zijn na de storm verzameld en overgebracht naar Amsterdam. Daar zijn ze bewaard tot het droogvallen van de polder. Daarna zijn de restanten herbegraven in deze kerk ruïne.
Aan de fundamenten is ook te zien dat er twee verschillende bouwfasen van de kerk te onderscheiden zijn. De oude kerk werd te klein en op dezelfde plaats is een nieuwe grotere kerk gebouwd met behoud van de toren.
Route:
Vervolg je route over het fietspad met een scherpe bocht naar links mee.
Je staat nu bij een rij scheefgegroeide bomen.
Grensbomen
In de vorige eeuw is er ter markering van het voormalige Eiland een rij laanbomen, in dit geval essen aangeplant. Zo kun je zien en beleven hoe klein het eiland al die jaren eigenlijk geweest is. Je moet je voorstellen dat het geheel door water omgeven was.
Omdat deze rij essen (Fraxinus) erg in de wind staat, die hier vaak vanuit het zuidwesten blaast, zijn de bomen een beetje scheefgegroeid in de loop van de jaren. Als er naast de zeewind ook nog zout zou wordt meegevoerd uit zee, groeien deze bomen snel nog veel schever.
Route:
Loop verder over het fietspad tot je rechts van het fietspad een huisje en een waterput ziet staan.
De Zuidert
Je staat nu bij de terp waarop het voormalige dorp de Zuidert van Schokland, ook wel Zuiderbuurt genoemd, lag. De terp was ook voorzien van een waterput waar lange tijd zoet water in te vinden was. Ondanks dat het hele eiland door zout zeewater omgeven was, zorgden het zand en de kleipakketten ervoor dat er op grotere diepte zoet water beschikbaar was als drinkwater.
Waar op Schokland geen zoet water voorhanden was, werd dit aangevoerd per schip.
Route:
Loop door over het fietspad tot je op een splitsing met een pad van links tussen de landbouwpercelen door uitkomt.
Noord en zuid Schokland
In de loop van de 16e en 17e eeuw was Schokland een redelijk groot eiland dat in de voormalige Zuiderzee lag. Het Noordelijke gedeelte was eigendom van de stad Amsterdam. Het zuidelijke deel behoorde aan de Provincie Overijssel. Toen in de 19e eeuw er slechts drie terpen over waren en er weer eens een grote stormvloed was geweest in 1829, heeft men in 1859 het eiland verplicht ontruimd. Het was te gevaarlijk hier te wonen.
Pas bij de drooglegging van de Noord-oostpolder heeft men de vroegere Middelbuurt in oude stijl herbouwd.
Route:
Neem het fietspad in noordelijke richting. (Dit is richting de huisjes van het museum Middelbuurt.)
Volg het fietspad met de bocht naar rechts.
Aan het einde van de bocht het paadje naar rechts de polder in nemen en een klein stukje de polder inlopen tot je een goed zicht hebt op de kerk van Middelbuurt.
Gezicht op de Enserkerk
Op deze plek in de polder rondom het voormalige Zuiderzee eiland Schokland heb je een goed zicht op de kerk van Middelbuurt, de Enserkerk, en enkele van de huisjes die nu het open lucht museum herbergen.
De Enserkerk was eigendom van de Nederlands hervormde gemeente, op dit moment is er een oudheidkundig museum in gevestigd. Het gebouw is in 1834 gebouwd ter vervanging van een ouder Gotisch gebouw met een Romaanse toren, grotendeels van hout op een stenen fundament. De eerste kerk werd op deze plek rond 1717 gebouwd ter vervanging van de kerk op de zuidpunt van Schokland. Het houten kerkje kreeg het zwaar te verduren tijdens de watersnoodramp van 1825 en was rond 1830 rijp voor de sloop. Met subsidie van het rijk werd het huidige gebouw in 1834 gebouwd.
De klok in de toren is de originele kerkklok gegoten in 1710 in Amsterdam. In de oorlog werd de klok voor de bezetter verborgen en via een aantal omzwervingen in de Noordoost Polder kwam hij weer in de originele toren terecht.
Route:
Draai je om en loop terug naar het fietspad.
Sla rechts af op het fietspad en loop door tot je op het plein voor het museum staat.
Museum en Restaurant Schokland
Een deel van het vroegere dorp Middelbuurt is in de loop van de jaren hersteld en is nu een openluchtmuseum.
Je kunt er veel leren over de lange geschiedenis van het eilandSchokland. Al in de ijstijden was het een plek waar de mammoeten graasden. In de Steentijd en later in de Bronstijd was het eiland veel groter. Gezien de bodemvondsten is het altijd bewoond geweest. Restanten van schepen zijn bij de drooglegging van de Noordoostpolder van 1940-september 1942 hier in de directe omgeving gevonden.
Route:
Neem vanaf het plein voor het museum het pad door het weiland naast de fietsenstalling.
Sla rechts af op de T-splitsing en loop door richting de provinciale weg.
Op het fietspad langs de provinciale weg rechts afslaan en doorlopen tot je bij de inrit van het museum bent.
Knooppunt Museum Schokland
Bij de inrit naar de parkeerplaats van Middelbuurt en het Museum Schokland ligt dit knooppunt om verschillende wandelroutetrajecten aan elkaar te koppelen.
Route:
Neem het fietspad dat recht tegenover de inrit naar het museum in noordelijke richting vertrekt.
Loop door tot je rechts van het pad een picknickbank en een waterstandmeter ziet staan.
Sla rechts af en loop naar de waterstandsmeter toe.
Grondwaterstandsmeter
De paars en oranje gekleurde buis is een grondwaterstandsmeter. Je kunt er het niveau van het grondwater op aflezen. De meter staat in zijn uiterste stand. Dat komt omdat men in het gebied direct grenzend aan het eiland de afwateringssloten gedempt heeft. Dit om aan de oostkant van het eiland een natuurlijke corridor van rietvelden aan te leggen om de contouren van het eiland duidelijk in het landschap zichtbaar te maken. Niet alleen zijn de rietvelden goed voor allerlei soorten vogels en andere natuurontwikkeling, je krijgt ook het meer het idee dat je op een eiland wandelt of fietst als je erlangs komt.
Route:
Keer om en loop terug naar het fietspad.
Sla op het fietspad rechts af en loop door tot je links van het fietspad een boerderij ziet liggen en er een pad naar links over de velden afslaat.
Natuurlijke vormen percelen
Vanaf dit punt heb je een mooi uitzicht over de landbouwpercelen op het voormalige eilandSchokland. Waar de perceelgrenzen van de andere percelen in de Noordoostpolder op de tekentafel zijn ontstaan, hebben deze velden de natuurlijke contouren van het voormalige eiland.
Route:
Neem het fietspad in zuidelijke richting. (Richting het museum in Middelbuurt.)
Loop een klein stukje door tot je op een splitsing met een pad van rechts over de akkers komt.
ANWB paddenstoel
De ANWB paddenstoel wijst fietsers op veel plaatsen in het Nederland de weg. Het is een ontwerp uit 1919 van ir. Leliman, een architect uit Baarn en bestuurslid van de ANWB. Aanvankelijk was de kop van hout gemaakt, later van staal met geëmailleerde letters. Vanaf 1980 is de kap gemaakt van plastic en is de tekst in de kop gegraveerd. Het is dus een voorbeeld van bijna 100 jaar oud Dutch design dat nog steeds een bekende verschijning in het landschap is. Een erg succesvol beeldmerk van de ANWB, Algemene Nederlandse WielrijdersBond, dus.
