De wandelroute gaat het Deelerwoud binnen door een eikenbos met een rijke ondergroei aan bosbessen. Midden in het uitgestrekte Deelerwoud vind je een prachtig stukje bewoonde wereld. Vlak bij elkaar liggen boerderij de Lebertshoeve, de jachtopzienerswoning en het punthuisje, een gebouw dat over de waterput heen is gebouwd. Het Deelerwoud is een bonte afwisseling van dichtbegroeide productiebossen afgewisseld met een stukje beukenbos en stukken met meer open terrein. In het Deelerwoud wisselen jong aangeplante productiebossen en grote stroken heide elkaar af. Samen zorgen ze voor een uniek Veluws landschap. De wandelroute gaat over de Kleine Heide van het Deelerwoud. Langs het pad ligt een vennetje, waar schapen, Schotse Hooglanders en herten kunnen drinken. Ook de Kleine Heide van het Deelerwoud biedt een aantal prachtige vergezichten. Onderweg zijn er verschillende bankjes om van deze uitzichten te genieten.
Nabij de Oude herberg de "Woeste hoeve" ligt er in de bocht van de weg, voor de brug over de snelweg A50 een vrij groot parkeerterrein. Startpunt voor wandelingen van diverse lengte door het Deelerwoud.
De bushalte de Woeste Hoeve is te vinden aan de andere kant van de snelweg. Loop hiervoor de parkeerplaats af en sla twee maal rechts af en dan nog een stukje doorlopen.
Route:
Loop vanaf de parkeerplaats in zuidelijke richting over het wildrooster het bos in.
Sla rechts af een paadje door het eikenbos in.
Loop door tot je op een kruising van paden uitkomt bij een volgend wildraster.
Knooppunt zwijnenraster
Dit knooppunt ligt vlak bij het zwijnenraster. Op deze wijze probeert men de zwijnen in bepaalde gebieden te houden. Op zoek naar voedsel, zoals larven van insecten en wormen kunnen ze in korte tijd een mooi gazon helemaal omwroeten.
Zwijnen in de berm van de weg zijn op de Veluwe vaak de oorzaak van ongelukken in de nacht. Rijdt dus 's avonds steeds voorzichtig.
Route:
Neem het pad dat via het wildrooster in zuidelijke richting het bos inloopt.
Loop door tot je rechts van het pad een afwateringskuil kunt zien liggen.
Zwijnenpoel
Zelfs hier op de droge Veluwe zijn er af en toe kleinen waterpoelen. Hier zie je zo'n zwijnenpoel.
Wilde zwijnen houden van een modderbad. Ze rollen en wentelen zich in de modder. Vaak hebben ze veel last van vlooien, muggen en ander stekend ongedierte. Door zich helemaal met modder te bedekken, wordt de overlast minder. Hier kun je zien zelfs zien dat ze een bad genomen hebben en zich daarna geschuurd hebben aan de boomstammen om van de jeuk af te komen.
Route:
Loop door tot je over een heuveltje komt.
Iets verderop staat links van het pad een boom met allemaal gaten erin.
Spechtenboom
Af en toe zie je in het bos een bijna dode boom, waarvan de schors hier en daar er af is. Dat heeft de specht gedaan, op zoek naar insecten die net onder de schors in het dode hout leven.
Soms maakt de specht in zo'n dode boom een groter rond gat. Het hout is zachter doordat het al een beetje vergaan is. Achter zo'n rond gat zit vaak een nestholte, die de specht zelf heeft uitgehakt.
Wil je weten of er jongen in het nest zitten, tik dan eens zachtjes tegen de boom, je hoort de jongen piepen. Wel daarna doorlopen, want kleine vogeltjes kunnen niet erg lang zonder voedsel. De ouders laten zich niet zien zolang jij in de buurt bent.
Route:
Loop rechtdoor op de eerste splitsing met een pad van rechts.
Loop door tot je opnieuw op een splitsing met een pad van rechts staat en je links aan het einde van het voormalige pad de snelweg kunt zien lopen.
Tracé snelweg A50
De aanleg van de snelweg A 50 is omstreeks 1960 gepland dwars door het Deelerwoud over de Hooge Veluwe naar Knooppunt Grijsoord. Tegen dit tracé werd geprotesteerd. Zo kwam die snelweg er niet, hoewel een groot deel van het Deelerwoud al verkocht was. Het duurde tot de jaren '80 voordat het gat in de A50 gevuld werd met een alternatieve route. Men heeft als alternatief voor de route over de Hooge Veluwe besloten om de autoweg Arnhem-Apeldoorn te verbreden. Zo is de huidige A50 ontstaan en moet je vanaf knooppunt Grijsoord tot aan knooppunt de Waterberg dus een stukje omrijden over de A12.
Oude wegen kruisen de snelweg. Hier sta je op zo'n kruising. Je ziet aan het eind van de oude weg de auto's op de A50 voorbij schieten.
Route:
Neem het pad dat recht tegenover het pad waar je aan het einde de snelweg kunt zien, het bos inloopt.
Loop door tot je op een kruising van paden uitkomt.
Kruispunt Deelerwoud
Het Deelerwoud was één groot landgoed bij Hoenderloo.
Het Deelerwoud bestaat nu uit drie gebieden.
In het noorden het Landgoed Deelerwoud, 675 hectare in particulier bezit.
In het westen ligt Hoog Deelen, met 475 hectare ook in particulier bezit.
In het zuidoostelijk deel ligt het gebied van Natuurmonumenten met 1230 hectare. Dit gebied is grotendeels opengesteld voor het publiek. Natuurmonumenten kwam mede door een grote publieksactie in bezit van het Deelerwoud. De plannen voor het tracé van de A50 veranderden omstreeks 1960 drastisch.
Het Deelerwoud wordt door een ecoduct over de A50 verbonden met het Nationaal Park Veluwezoom.
Route:
Sla op de kruising rechts af en loop door tot je links van het pad het productiebos kunt zien liggen.
Productie bos
Dit dennenbos is een voorbeeld van aangeplant bos op de stuivende heel arme zandgronden. In het begin van de vorige eeuw werd omstreeks 1930 die tijd van grote werkeloosheid hier op de Veluwe grote bospercelen aangeplant. Het hout diende als mijnhout om in de mijnen te gebruiken de gangen te stutten. Later werd dit hout ook in de papierproductie verwerkt.
Aan de overkant van het productiebos zie je een kapvlakte die men op natuurlijke wijze weer heeft laten dichtgroeien. Zo ontstaat een natuurlijk bos.
Route:
Loop door de heuvel op, rechtdoor op de splitsing met het pad van rechts.
Loop door tot je net over de top van de heuvel bent en links van het pad een aantal dode bomen staat.
Dode bomen en dood hout
De beheerder van dit terrein, Natuurmonumenten kiest er al jaren voor dode bomen te laten staan. Ook in het bos wordt veel dood hout gewoon achtergelaten om langzaam te verteren.
Zo krijgen ook veel insecten als ook het zo zeldzame Vliegend hert een kans zich te vermeerderen. Het Vliegend hert, onze grootste inlandse kever heeft vijf tot zeven jaar nodig te verpoppen.
Bij zoveel dood hout in het bos is het met een storm gevaarlijk in het bos vanwege vallende takken.
Route:
Loop verder over het pad tot je links van het pad een aantal begroeide stuifduintjes in het bos ziet liggen.
Stuifduintjes
Ook hier zie je in het bos duidelijk de vele stuifduinen. Kijk eens op de kaart, ze staan ook aangegeven. De cartograaf (kaartenmaker) zijn de stuifheuvels ook opgevallen; hij heeft ze met stippeltjes op de kaart aangegeven in het veld van het groene bos.
Stuifduintjes ontstaan aan de rand van stuifzandvlaktes. Bomen die daar proberen te groeien worden letterlijk ondergestoven met zand.
Route:
Loop door tot je op de hoek van de heide op een splitsing van paden staat.
Uitzicht over de Kleine Heide
Vanaf dit bankje heb je een prachtig uitzicht over de Kleine heide, waar je regelmatig groepen edelherten of schotse Hooglanders kunt zien. In de nazomer bloeit de heide prachtig paars.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in zuidelijke richting. Links naast dit pad is een bankje aan de bosrand. Dit pad is gemarkeerd met blauwe en groene pijltjes, tegen de looprichting in.
Loop door tot je opnieuw een bankje ziet staan en op een splitsing van paden uitkomt.
WOB Wouters memorial
Wild observatie punt Wouters Memorial bank is een van de vele observatie punten voor edelherten, wilde zwijnen en reeën op de Veluwe. De vereniging Het Edelhert houdt met een groot aantal vrijwilligers tellingen over het aantal individuen in een gebied, zoals hier het Deelerwoud.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad dat in westelijke richting over de heide loopt. (Dit is met de bank rechts van het pad.)
Loop door tot je links van het pad een poel met water erin ziet liggen.
Vennetje
Vennetjes in de heide zijn tegenwoordig niet meer wat ze geweest zijn in de tijd van Jacques P. Thijsse (1865-1945), omstreeks 1900. Toen was zo'n vennetje op de heide een poel met kristal helder, maar heel voedselarm water. De kiezelwieren, die alleen in voedselarme water voorkomen, werden met enthousiasme onder de microscoop thuis bekeken en in de verslagen van die wandelingen opgenomen.
Deze medeoprichter van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten bezocht met zijn vrienden de Veluwe regelmatig. Ook hij heeft hier dus veel voetstappen staan.
Route:
Loop iets verder over het pad tot het pad een knik om een poel heen maakt.
Natte plek met pitrus
Natte plekken in de heide hebben soms een dichte vegetatie van stijve bossen pitrus. Tot de familie van deze russen behoort een aantal nuttige soorten. We kennen de mattenbies, die voor het stoelenmatten werd gebruikt. Ook de pitrus werd nuttig gebruikt als lont in een olielampje. De stengel heeft samenhangend merg, wat er vrij gemakkelijk uit te halen is. Vandaar de naam pitrus.
Route:
Loop verder over de heide tot je op een splitsing van paden bij de hoek van een bosperceel uitkomt.
Dicht bos
De bomen in dit bos staan nog steeds heel dicht op elkaar. Het bos lijkt daardoor ondoordringbaar. Er is nooit in gedund zoals dat in productiebos wel het geval is. Zo ontstaat een ideaal bos om het rustgebied voor de grazers af te schermen.
Route:
Neem vanaf de splitsing het pad in noordelijke richting. Dit is het pad door de poot van de T van de T-splitsing.
Loop door tot je op de hoek van de heide op een splitsing van paden uitkomt.
Hoek kleine Heide
Op de hoek van de Kleine Heide zijn soms herten en reeën aan de bosrand en tussen de bomen te zien.
Ga eens rustig op de grond zitten op een zomernamiddag en wacht dan rustig op de dingen die komen. Het kan echt heel spannend worden!
Denk erom, voor zonsondergang moet je het Deelerwoud weer verlaten hebben.
Route:
Neem het pad dat vanaf de hoek van de heide het bos inloopt.
Sla bij het afgesloten pad (links) rechts af en loop door tot het pad een knik naar links maakt.
Hertenpaadje
Als je er een beetje een oog voor hebt, kun je hier één van de vele hertenpaadjes in de heide zien. (bij de rode pijlen op de foto) Zo'n hertenpaadje heet ook wel een wildwissel. Herten gebruiken steeds hetzelfde spoor wat dus te zien aan de platgetrapte vegetatie.
Je moet nu niet verwachten dat er terwijl je hier loopt een aantal herten langs het paadje ziet komen. Dat gebeurt meestal alleen 's morgens heel vroeg. Misschien heb je geluk als je een keer met de boswachter meegaat herten kijken.
Route:
Vervolg je route over het pad het bos in tot je rechts van het pad in het bos begroeide stuifduintjes ziet liggen.
Stuifduintjes
Bulten zoals je die hier in het bos ziet, zijn op de Veluwe of grafheuvels en of stuifduintjes zoals hier.
Deze heuvels in het bos zijn kleine stuifduinen die begroeid zijn met bos, zodat het stuivende zand vastgelegd met de wortels van de vegetatie.
Doordat er hier zoveel bij elkaar liggen en ook onregelmatig van vorm zijn, zijn het dus heel waarschijnlijk geen grafheuvels. Vroege bewoners bouwden hun huizen vaak op de rand van de beekdalen. De grafheuvels lagen in de buurt van hun nederzettingen.
Route:
Loop verder over het pad tot je rechts van het pad een afwateringskuil ziet liggen.
Zwijnenpoel of zoele
Een van de vele zwijnenpoelen of zoele in het Deelerwoud. Wilde zwijnen of everzwijnen houden ervan dagelijks een modderbad te nemen.
Zo hebben ze minder last van insecten.
Route:
Loop verder tot je op een kruising van paden bij een kapvlakte uitkomt.
Rustgebied voor dieren
Voor de grazers is altijd een rustige plek nodig om te kunnen herkauwen. Zowel herten, reeën en grote grazers als Schotse Hooglanders behoren tot de groep herkauwers.
Zij eten grassen, maar dit moeilijk te verteren groenvoer moet door vier magen en ook nog eens opnieuw gekauwd worden in de bek, voordat voedingsstoffen eruit in het lichaam kunnen worden opgenomen. Daarmee zijn die dieren dus bezig in het rustgebied. Stoor ze niet.
Een deel van Deelerwoud is voor publiek opengesteld, een groot deel is nog steeds particulier bezit. Er zijn ook veel rustgebieden niet toegankelijk.
Route:
Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je halverwege helling en de kapvlakte bent.
Grind
Kijk eens naar de grond. Je ziet hier een heleboel kiezelstenen aan de oppervlakte liggen.
Toen dit gebied nog een stuifzand was, is het losse zand weggewaaid en bleven de zwaardere kiezelstenen achter. De aanwezigheid van een grote concentraties kiezelstenen in de bodem vertelt de deskundige dus iets over de omstandigheden hier ter plekke uit een ver verleden. Hij/zij kan de bodem lezen.
In de Middeleeuwen en ook daarna was de Veluwe een grote stuivende zandbad door de overbegrazing met schapen. Het zand werd later door bebossing met heel veel moeite in bedwang gehouden.
Route:
Loop door tot je bovenaan de kapvlakte bij de bosrand aankomt en er links van het pad een bankje staat.
Bankje rand van kapvlakte
Bankje rand van kapvlakte. Vanaf dit hooggelegen punt kun je de zwijnen en herten de kapvlakte zien oversteken. Je moet wel geduld hebben: herten zijn er niet alle dagen te zien. Ook niet zijn ze elk jaar op dezelfde plekken te zien.
Op de kapvlakte waar het bankje over uitkijkt, kan zich door kieming van nieuwe boompjes een natuurlijk bos ontwikkelen. Dit in contrast met het bos achter het bankje dat aangeplant productiebos is.
Route:
Loop verder over het pad tot je op een kruising met een grote beukenboom ernaast uitkomt.
Beukenbosje
Op de droge Veluwe weet dit groepje beuken zich te handhaven.
Elke boomsoort stelt zijn eigen eisen aan het kalkgehalte in de bodem. Deze zandige bodems zijn kalkarm.
Berken vragen heel weinig kalk, de dennenbomen meer, dan de eiken. De beuken hebben de meeste kalk nodig in de bodem, willen ze voedingstoffen kunnen opnemen. Daarom komen er in het kalkgebied ten noorden van Parijs in Frankrijk zoveel prachtige beukenbossen voor. Hier heeft de bosbouwer het erop gewaagd en een klein stukje van het Deelerwoud met een arme zandgrond als bodem ingepoot met Beuken. Vermoedelijk om te kijken of het mogelijk is om ook andere delen van het Deelerwoud met Beukenbos aan te planten.
Route:
Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je links van het pad een afwateringskuil ziet liggen.
Zwijnenpoel
Eén van de vele zwijnenpoelen in het Deelerwoud, waar de wilde varkens een modderbad kunnen nemen. Zo raken ze het ongedierte en de luizen in de vacht kwijt.
Route:
Loop verder tot je op een splitsing van paden bij een stel krentenboompjes en een wildraster uitkomt.
Krentenboompjes
In de ondergroei van dit bos zijn veel krenteboompjes, een struikvormige bes dragende boomsoort.
In het voorjaar bloeien ze prachtig met een zee van witte bloemen tegen het rood bruine blad.
In de herfst kleuren de blaadjes diep rood als er nachtvorst is geweest.
Route:
Loop vanaf de splitsing richting het wildrooster.
Wildraster
Ondanks de vele wildviaducten op de Veluwe, die je de indruk geven dat het wild vrij rond kan trekken, is de Veluwe nog niet zonder wildrasters. Voor het beheer van de wildstand is het noodzakelijk dat er nog wel hekken zijn. Soms is het zo dat de mensen buitengesloten worden, zodat het wild inderdaad vrij baan krijgt.
Route:
Volg het pad tot je rechts een puthuisje met een boerderij erbij ziet staan.
Voorhuis Lebret's Hoeve
Van deze zijde kijk je tegen het voorhuis van de Lebret's Hoeve aan. Kijk eens naar de prachtige leilinden voor de duur, de zonneschermen uit de vorige eeuw. Zij voorkwamen dat 's zomers de zon te veel naar binnen scheen. Naast het huis staat het puthuis, ook een monument.
Route:
Loop een klein stukje verder over het pad tot je links de jachtopzienerswoning kunt zien liggen.
Jachtopzienerswoning
Wat moet het bijzonder zijn, zo midden in het bos te wonen. En zo stil.
Dit is de jachtopzienerswoning van het Deelerwoud woning van het Deelerwoud uit 1911. Vanaf 1967 is het huis in bezit van Natuurmonumenten en vanaf 1972 woont er de jachtopziener weer. Momenteel wordt het huis gerenoveerd.
Route:
Vervolg je route over het pad tot de achterkant van de schuur.
Loop achter de schuur langs, zodat je de andere kant kunt zien.
Rosmolen
Aan de zijkant van de Lebret's Hoeve ligt een terras dat de vorm lijkt te hebben van een antieke dorsvloer. Het blijkt een antieke rosmolen, waar met behulp van paarden (ros=paard) het rijpe koren werd gedorst. Dit was een andere methode dan waarbij het graan met klepels door de mannen werd geslagen op de dorsvloer, zodat het graan uit de aren vrij kwam.
Route:
Draai je om en loop terug naar het pad.
Gevelsteen Lebret's Hoeve
Al in 1860 stond hier al een boerderij. Aan deze gevelsteen is te zien dat de huidige boerderij met deze grote schuur "Lebret's Hoeve gebouwd werd in 1911. Voordien heette deze woonplaats de "Van Heeckerens Hoeve". Vanaf 1979 is de Lebret's hoeve rijksmonument en ook weer bewoond.
Route:
Vervolg je route over het pad en loop door tot je op een splitsing met een pad van rechts uitkomt en er links naast het pad twee oude linden staan.
Twee linden
Deze linden lijken ooit voor het voorhuis van een boerderij gestaan te hebben. Kan iemand hier wat meer over vertellen? Op deze wijze vertellen wij graag samen met de plaatselijke bevolking het regionaal beeldverhaal.
Route:
Ga rechtdoor op de splitsing en loop een flink stuk door.
Let op of je links of rechts van het pad omgewoelde grond ziet liggen.
Wroetplek wilde zwijnen
In het hele Deelerwoud kun je zo hier en daar plekken tegenkomen die omgewoeld zijn. Het zijn de wroetplekken van de vele wilde zwijnen die in dit gebied voorkomen. Deze varkens zijn op zoek naar insecten en wormen in de bodem.
Daarnaast eten ze ook graag eikels.
Route:
Loop door tot je op een kruising van paden staat.
Knooppunt zwijnenraster
Dit knooppunt ligt vlak bij het zwijnenraster. Op deze wijze probeert men de zwijnen in bepaalde gebieden te houden. Op zoek naar voedsel, zoals larven van insecten en wormen kunnen ze in korte tijd een mooi gazon helemaal omwroeten.
Zwijnen in de berm van de weg zijn op de Veluwe vaak de oorzaak van ongelukken in de nacht. Rijdt dus 's avonds steeds voorzichtig.
Route:
Neem vanaf de kruising het pad in noordelijke richting. Dit is recht tegenover het pad met het wildrooster.
Loop door tot de eerste bocht in het pad.
Groei Dennen
Als je wilt weten hoe oud deze dennenbomen zijn, dan moet je weten hoe een dennenboom groeit. Elk voorjaar groeit de knop die in het topje van de jonge boom zit, de eindknop, uit met een nieuwe scheut van ongeveer 20 cm. Aan de basis van de eindknop ontplooit zich een krans van takken. Deze zijtakken groeien wel een beetje uit, maar de hoofdstam blijkt de verticale stam te zijn. Zo ontstaat in de loop van de jaren, een lange rechte stam.
De restanten van de kransen zijtakken zijn nog op de stam te zien, als afgebroken zijtakken.
Tel nu maar eens hoeveel kransen je bij benadering kunt zien en dan weet je net als de boswachter, hoe oud deze bomen ongeveer zijn.
Route:
Loop verder tot je links naast het pad een grote eik ziet staan.
Meerstammige eikenbomen
In dit bos van overstaanders, kleine kromme eikenbomen (eikenhakhout) staat er zo af en toe een meerstammige oude monumentale eik tussen. Deze eiken zijn met hun dikke stammen natuurlijk veel ouder dan de omringende bomen in dit bos. Het lijkt erop dat ook in dit bos vroeger eikenbast verzameld werd van al die overstaanders.
Omdat eiken in het voorjaar vrij laat blad krijgen, is hier een prachtige ondergroei van bosbessen ontwikkeld.
Route:
Loop een klein stukje verder over het pad.
Bosbessen
De groene ondergroei in dit eikenbos zijn blauwe bosbessen, In de winter zijn het groene takjes zonder blaadjes.
In juni bloeien de bosbessen met kleine bolvormige bloemen. De hommels zoemen hier vrolijk in het rond op zoek naar honing. Ondertussen bevruchten ze de bosbesbloemen.
In juli kun je hier heerlijk met de hand bosbessen verzamelen. Let op: de donkerblauwe kleurstof van de bessen geeft vlekken, die er moeilijk in de was eruit gaan.
Route:
Loop verder tot waar het paadje tussen de bomen door slingert.
Slingerpaadje
Voor de beleving van het landschap: heb je wel gemerkt dat je over een romantisch slingerpaadje door het bos loopt. Het paadje slingert langzaam omhoog tussen de heuvels door. De heuvels zelf vormen een prachtige entourage van de scene doordat ze begroeid zijn met weelderig omhoog kronkelende eiken en voorzien zijn van een tapijt van groene bosbessen als ondergroei.
Het geheel vormt een bijzondere ervaring als je eroverheen loopt.
Route:
Loop verder tot je links van het pad een grote heuvel ziet liggen.
Heuvels in het bos
De heuvels links en rechts van het pad zijn ontstaan door het opstuiven van stuifzand. Ooit was het Deelerwoud een grote zandvlakte en stoof het zand alle kanten op, zoals in een zandwoestijn. Later is het zand vastgelegd door er massaal dennen aan te planten. Langzamerhand is het bos over de heuvels gegroeid. De laag humus is zo dik geworden dat er zelfs loofbomen op deze schrale groenden kunnen groeien, hier midden op de Veluwe.
Route:
Loop door tot het pad het bos uitkomt en op een asfaltweg uitkomt. Sla hier links af.
Loop door tot bij het hek en het informatiebord links van de weg.
Informatiebord Deelerwoud
Aan het begin van het Deelerwoud langs de toegangsweg vanaf de Woeste Hoeve heeft Natuurmonumenten een informatiebord neergezet. Je vindt er allerlei nuttige achtergrond informatie over natuurgebied het Deelerwoud en het beleid van Natuurmonumenten.
Route:
Loop door over het wildrooster tot je op een parkeerplaats uitkomt.
Parkeerplaats Woeste Hoeve
Nabij de Oude herberg de "Woeste hoeve" ligt er in de bocht van de weg, voor de brug over de snelweg A50 een vrij groot parkeerterrein. Startpunt voor wandelingen van diverse lengte door het Deelerwoud.
De bushalte de Woeste Hoeve is te vinden aan de andere kant van de snelweg. Loop hiervoor de parkeerplaats af en sla twee maal rechts af en dan nog een stukje doorlopen.
