Geniet van een van de vele weidse uitzichten die de Boersberg en Noordberg te bieden hebben. Door eikenlanen kom je bij het westelijke einde van de stuwwal. Hier ligt ook de grens van de Heerlijkheid Doorwerth. Onderaan de Noordberg stond vroeger de galg van de Heerlijkheid Doorwerth. Maak kennis met het natuurgebied Jufferswaard, het favoriete wandelgebied van veel Renkummers. Park Heidestein en Huis Heidestein vormen samen een oud landgoed in Heelsum. Nu is wat er overgebleven is van het landgoed een park geworden. Het is opengesteld voor publiek. Verscholen achter Meidoornhagen en Knotwilgen langs de Heelsumsebeek ligt een complex met volkstuintjes, waarvan velen actief bewerkt worden. In de zomermaanden kun je tegen een kleine vergoeding bloemen kopen en soms zelf plukken bij de volkstuin vereniging.
De Broekhorst is de naam van de boerderij gelegen onderaan de Noordberg. Deze kleine parkeerplaats is ernaar vernoemd. De boerderij is nu een hondenopvang en een kinderopvang.
Sinds 2010 heeft boerderij Veld en Beek de boerderij even verderop op de stuwwal in de gebruik genomen en ontwikkelt hier nu een biologisch
landbouwbedrijf. Veld en Beek startte in 1999 met het inscharen van ossen (vleeskoeien) van Blaarkoppen en Lakenvelders in natuurgebieden in de omgeving. En doet dat nu nog steeds.
Op de Noordberg waren in het verleden twee schaapskooien.
Route:
Neem het pad tussen de akkers door.
Zicht op Boersberg
Lopend over de vlakte tussen de akkers door heb je een prachtig uitzicht over de
landerijen van de Boersberg. Of moeten we spreken van Landgoed De Boersberg?
Op oude kaarten staat hier een heideveld met enkele schaapskooien aan de randen; het zogenaamde kampenlandschap.
Gelukkig laat boer Schouten zijn koeien nog buiten lopen en draagt zo bij aan de landschapsbeleving van het boerenland.
De doorsnijding van de A50 is hier niet storend,
omdat de snelweg gelukkig verdiept in het landschap is aangelegd; ook de geluidshinder is hierdoor beperkt.
De Boersberg zelf is als een duidelijke verhoging op de stuwwal te zien.
Route:
Vervolg het pad tot de eikenlaan.
Eikenlanen Noordberg
Eikenlanen over de Noordberg.
De weg waarop je loopt behoorde tot de wegen vanuit het kasteel Doorwerth naar de kerk in Heelsum.
Op sommige plekken zijn de bomenrijen dubbel uitgevoerd. Langs de akkerranden
vind je af en toe een vlierstruik.
Route:
Volg de eikenlaan richting de houtwallen.
Kleinschalige ontginningen
Op kaarten rond 1880 was de Noordberg en de Boersberg hier een heideveld met een schaapskooi.
Midden in de heide lagen akkers rondom enkele kleinere boerderijen.
De weilanden lagen vooral in de uiterwaarden en langs de Heelsumsebeek.
Het vee moest vanuit uiterwaarden naar de boerderij op de stuwwal.
Vandaar dat er zoveel wegen met een geleidelijke helling langs de stuwwal omhoog gaan.
Prikkeldraad bestond nog niet. Het wild in het hakhout en de schapen op de heide werden van de akkers
geweerd door dichtbegroeide houtwallen met Sleedoorn, Meidoorn en Bramen.
Route:
Loop verder bovenlangs de stuwwal tot je een picknicktafel ziet.
Uitzichtpunt Noordberg
Vanaf dit uitzichtpunt kijk je ver uit over de rivier de Neder-Rijn. Zie je in de omgeving van de picknickbank de eikenhakhout strubben met een prachtige ondergroei van mossen.
Route:
Volg het kleine bospad langs de rand van de stuwwal.
Galg op de Noordberg
De Noordberg is een opvallend scherpe, uitstekende punt. Vroeger werd zo'n punt een 'oord' genoemd. 'Ten Oordberg werd
in spreektaal de Noordberg.
Op oude kaarten (o.a. van 1616 en 1712) komt de naam Oordberg nog voor. Op deze kaarten stond onderaan de heuvel een galg getekend.
Doorwerth was een hoge heerlijkheid tot 1817; waarbij de Heer van Doorwerth als rechter mocht optreden. Hoge heerlijkheden mochten lijfstraffen en zelfs de doodstraf uitspreken.
De galg was vanaf de weg voor reizigers, maar ook vanaf de rivier goed zichtbaar.
Route:
Loop de heuvel af.
Sla bij het klaphek links af.
Loop verder tot op het bruggetje.
Bruggetje Heelsumsebeek
Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht overzicht over de meanders in de Heelsumsebeek. De beek vormde een natuurlijke begrenzing van de Heerlijkheid Doorwerth.
De oorsprong van de Heelsumsebeek lag ooit bij Terlet, midden op de Veluwe. De beek liep via het Papendal naar Renkum, waar de Wolfhezerbeek zich erbij voegde. De Heelsumsebeek was dus een echte zijrivier van de Rijn.
Het dal is altijd vol bedrijvigheid geweest: er zijn grafheuvels uit de prehistorie, in de Middeleeuwen lag er een klooster en verschillende kastelen(Rondeel Wolfheze, Warnsborn), en vanaf ca. 1550 kwamen er watermolens die zorgden voor industriële bedrijvigheid, in 1735 stonden er 8 papiermolens in het Heelsums Beekdal. De papierindustrie (Parenco en Schut) is er nu nog steeds.
Route:
Loop door tot aan de T-splitsing van wegen.
Jufferswaard Renkum
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan doordat de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de
steenfabrieken in de omgeving.
Deze waterplassen dreigden te verdrogen. In 2005 heeft Staatsbosbeheer een duiker in de dijk
tussen dit water en de Heelsumsebeek aangelegd. Nu worden ze gevoed met water uit die beek.
Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de Zomertaling, de Kleine Plevier,
het Porceleinhoen, de Lepelaar. 's Winters zie je hier massa's ganzen en 's zomers baden de koeien in het koele water.
Route:
Volg het pad richting de grote weg en de bebouwing.
Loop onder het tunneltje door.
Loop tussen de huizen door tot aan het hek bij de Utrechtseweg.
Utrechtseweg Heelsum
Langs de Utrechtseweg in Heelsum staan verschillende bijzondere huizen.
De Utrechtseweg was in de 19e eeuw een plek voor landhuizen en vrijstaande villa's.
Vele huizen hadden een prachtig uitzicht op de Rijn of het Beekdal van de Heelsumsebeek.
Route:
Volg de Utrechtseweg in oostelijke richting tot je aan je linker hand een kerk ziet.
Gereformeerde Kerk Heelsum
De kerk aan de Utrechtseweg in Renkum werd op 8 augustus 1928 in gebruik genomen. De vooraanstaande Groningse architect Egbert Reitsma (1892-1976) heeft het ontwerp gemaakt. Het gebouw behoort tot zijn vroege werk en is sterk bepaald door het expressionisme. Het is een traditionele zaalkerk, waarvan de ingang wordt geaccentueerd door een toren. De kerk krijgt door de sterk gelede opbouw met in- en uitspringende bouwvolumes, veelhoekige uitbouwen en schuin geplaatste steunberen een zeer uitgesproken karakter. Dit alles wordt nog eens versterkt door het bijzondere metselwerk van misbakselstenen.
De kerkzaal wordt gedomineerd door een imposant, door bogen geschraagd paraboolgewelf. Vensterstroken in de kruin en bij de aanzetten van het gewelf belichten indirect de waaiervormige kerkzaal.
De firma Rothuizen uit Heelsum leverde het (inmiddels verdwenen) meubilair en de firma H. de Nooy uit Heelsum verzorgde het schilderwerk. In 1948 bracht de firma de Nooy en Zn acht glas-in-loodramen aan die door hun glazenier Q.Bakker zijn ontworpen.
Zeven taferelen zijn gebaseerd op de scheppingsdagen en het achtste op een geestelijke voorstelling uit Het Boek der Openbaringen uitgebeeld in de neerdaling van het Nieuwe Jeruzalem.
Route:
Vervolg je route langs de Utrechtseweg.
Op de rotonde links afslaan.
Kort daarna rechts afslaan Park Heidenstein in.
Op de kruising rechts afslaan, met de bocht mee en doorlopen tot het voetbalveldje (??) aan je linker hand.
Park Heidestein
Dit park hoorde bij landgoed Heidestein. Twee eeuwen geleden was hier vooral heide. Vandaar de naam Heidestein voor dit Renkumse landgoed. In 1835 wordt landgoed Heidestein zo beschreven: '3 bunders 85 roeden tuingrond, bouwland, houtgewas en heidegrond, gedeeltelijk aangelegd tot vruchttuin, moesgrond en 'Wandeling'. Alsmede ruim 10 bunders heidegrond in erfpacht voor 99 jaren van de Domeinen. De eerste bewoners lieten een 'Wandeling' aanleggen op het landgoed. Hoe de 'Wandeling' er precies uitzag is onbekend, maar in die tijd was het mode om paden, vijvers, etc. aan te leggen. Echter, het landgoed was vooral functioneel: het 'Heerenhuis' had een achterhuis ten dienste van de landbouw. Het verzorgingshuis van Vilente met de naam Heidestein is op het terrein gebouwd van het voormalige landgoed.
Route:
Loop verder langs het voetbalveldje richting de Utrechtseweg.
Sla op de Utrechtseweg links af en loop door tot je voor Huis Heidestein staat.
Huis Heidestein
Heidestein, het herenhuis met aan de achterzijde de boerderijschuur is rond 1817 gebouwd door de weduwe van Stephanus Johannes Pannekoek en haar nieuwe echtgenoot de rentmeester van Heerlijkheid Doorwerth. De familie Pannekoek bezat een aantal watermolens in het Heelsums- en Renkums beekdal en was rijk geworden met de papiermakerij. De weduwe had daarmee de middelen om Heidestein te laten bouwen.
Vanaf 1927 huurden dokter Obbe Visser en zijn vrouw tandarts Maatje Visser huis Heidestein. In 1935 kochten ze het. In het huis wonen ook de volgende generaties Visser. Bij de koop was het recht bedongen van een vrij uitzicht vanuit het hoofdhuis over het Heelsums beekdal. In het voorjaar staat de tuin vol met gele en blauwe krokussen. Een prachtig gezicht!
Route:
Blijf de grote asfaltweg (Utrechtseweg) volgen tot er vlak voor de flat Hoog Doorwerth een pad naar rechts is.
Neem het pad naar rechts en loop om de flat heen tot je weer bij een asfaltweg (Kerkweg) komt.
Sla rechtsaf de asfaltweg (Kerkweg) in en loop door tot je aan je linker hand een transformatorhuis, een grindpad en weilanden ziet.
Transformatorhuis Heelsum
Hier op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen. Er is weinig te zien, behalve een transformatorhuis verscholen achter de taxus. Stroom wordt getransporteerd met een hoge spanning. In de wijk is het nodig om deze spanning naar beneden toe te verlagen. Daarvoor zijn transformatoren nodig. De transformatoren worden ondergebracht in dit soort gebouwen. Soms gewoon zoals dit type, soms bijzonder vormgegeven zoals het transformatorhuis te Doorwerth. Er is een website waarin je de variatie ervan in Nederland kunt bekijken.
Route:
Neem vanaf het transformatorhuis het grindpad (Aan de beek).
Uitzicht beekdal
Het uitzicht over de weide met Knotwilgen langs de beek en het hek aan de overkant doet denken aan de schilderijen van de Oosterbeekse school. Het heeft de stilte en de sfeer van de vorige eeuw.
In de namiddagzon worden de witte huizen aan de overkant prachtig aangestraald.
De witte huizen aan de overzijde waren vroeger een bakkerswinkel en een kruidenier of een melkwinkel. Rondom de Koninginnelaan en de Kastanjelaan was vroeger het centrum van Heelsum.
Route:
Vervolg het pad.
Knotwilgen langs de beek
Langs beken groeien vaak Knotwilgen. Wilgen houden van deze vochtige gronden. Vaak markeren ze de beekloop. Door het regelmatig afsnijden van de jonge 3 jarige takken ontstaat de knotvorm. Die is dus door de mens gemaakt.
De buigzame jonge takken worden gebruikt voor het vlechten van manden. De wilgentenen zijn nu voor het grootste deel vervangen door plastic. Tegenwoordig onderhouden vrijwilligers van het IVN de wilgen, zodat ze beeldbepalend blijven in het beekdal. Nog steeds mensenwerk dus.
Dit karakteristieke Hollandse bekenlandschap heeft schilders al jaren geïnspireerd.
Tegenwoordig nemen nog weinig personen de tijd hun impressie van het landschap op papier of linnen vast te leggen. Je digitale camera lijkt voorgoed jouw gereedschap jouw impressie van dit landschap vast te leggen.
Route:
Loop verder tussen de volkstuintjes door tot je er midden tussen staat.
Volkstuintjes Heelsum
Mensen hebben altijd graag hun eigen groentes verbouwd. Vaak kan dat niet meer direct bij je eigen huis. Je kunt een volkstuintje huren.
Niets is er leuker dan om met kinderen Boontjes en Aardappels te poten in het voorjaar en die na een goede verzorging in de zomer samen te oogsten. Het complex heeft veel verschillende volkstuintjes ieder voor zich maakt er zijn eigen tuintje van. In het najaar worden hier Dahlia's en Gladiolen verkocht.
Route:
Loop door tot op de parkeerplaats. Volg vanaf de parkeerplaats de weg tot aan de hoofdweg (Utrechtseweg).
Steek bij het Airborne Monument de Utrechtseweg over.
Airborne Monument Heelsum
Elk dorp van de gemeente Renkum heeft een of meer eigen Airborne monumenten, zo ook Heelsum.
Dit stuk geschut wat in de gliders uit Engeland mee werd gedropt en de gestileerde parachutist zijn een
herinnering aan de Airborne (luchtlanding) van duizenden manschappen en materiaal in september 1944.
De troepen werden aan de andere zijde van de Rijn gedropt om aan de Noordzijde de verovering van de
Rijnbrug bij Arnhem te ondersteunen. Deze Airborne divisie was een cruciaal onderdeel van de Operatie Market Garden.
Route:
Loop een stukje langs de Utrechtseweg tot je op het fietspad voor de kruising staat.
Kruispunt Heelsum
Op dit kruispunt komen verschillende wandelroutes samen, zodoende moet er een informatiepunt zijn. Ons viel op dat Civiel Ingenieurs soms plannen maken die door de overheid niet helemaal uitgevoerd worden. Aan de grootte van de wegen en het ruime kruispunt is te zien dat men ooit rekening heeft gehouden met een verbinding vanaf de Utrechtseweg naar Wolfheze langs de Veentjesbrug en over de Doorwerthse heide.
De aanleg van de A50 heeft deze plannen doorkruist. Nu er ook een ecoduct gebouwd is, is er geen plaats meer voor deze vroeger geplande verbinding.
Route:
Neem het fietspad in noordelijke richting (richting de tweede kruising).
Steek de Bennekomseweg over en blijf het fietspad volgen.
Volg de asfaltweg (Doorwerthse Heide) tot halverwege de bocht naar rechts.
De Veentjesbrug
Op de Veentjes brug zijn de voorziening gevestigd voor het afvaldepot van de Gemeente Renkum. Met een gemeentelijk afvalpasje, kun er je grotere en bijzonder afval, als bouwmateriaal, oud meubilair, matrassen, plastic, snoeihout en glas kwijt. De openingstijden vind je op de gemeentepagina.
Route:
Blijf de asfaltweg (Doorwerthse Heide) een stuk volgen tot je links een boerderij ziet.
Boerderij Doorwerth
Het terrein tussen Heelsum en Wolfheze heet niet voor niets Klein Amerika. Alles is er groots opgezet. Zo ook deze boerderij met zijn enorme schuren. Door de aanleg van de A50 is deze boerderij van de helft van zijn eigen land afgesneden en ook veel grond kwijtgeraakt.
De gevelsteen verraadt de bouwperiode van deze boerderij: een leeuw, die herrijst uit de vlammenzee, evenals de Phoenix uit de Griekse legende. De boerderij stamt dus uit de wederopbouwperiode (na de Tweede Wereldoorlog). Gezien de afmetingen van de schuur zijn de grote percelen al ver voor de ruil verkaveling tot stand zijn gekomen door ontginningen van heidevelden.
Route:
Loop door over de asfaltweg tot de weg overgaat in een fietspad.
Ga hier door het klaphekje links de heide op.
Loop door tot de hoek van een hek direct links naast het pad.
Japanse Duizendknoop
Japanse Duizendknoop was een tiental jaren geleden een modieuze tuinplant. Helaas is deze plant uit de tuin ontsnapt en heeft zich her en der gevestigd. Nu wordt de soort beschouwd als een agressieve exoot in de natuur, die nauwelijks te bestrijden is.
De plant komt mee met puin en ander tuinafval dat ergens tijdelijk gestort wordt. Het puin wordt opgehaald maar de zaden en wortelstokken van de plant blijven achter.
Vooral de stevige wortelstokken zijn er de oorzaak van dat de plant moeilijk te verwijderen valt.
Nota Bene: de koeien die de heide begrazen lijken deze plant te lusten. Waardoor verdere uitbreiding in de Heide voorkomen wordt.
Route:
Vervolg je route over het paadje.
Loop door tot je aan je linker hand de proefvelden ziet liggen.
Velden Barenburg
De keurige groene percelen zijn de kweekvelden van verschillende soorten zaden van de firma Barenburg. Het akkerland is ingedeeld in kleine plotjes met elk een ander soort gras erop. Ze worden gebruikt om nieuwe grassoorten en mengsels te kweken, te vermeerderen en te onderzoeken. Ook de grasmengsels voor de voetbalvelden van beroemde clubs worden geleverd door de firma Barenburg. Nederland levert soms de plaggen waarop de wedstrijden plaats vinden.
Route:
Volg het paadje over de heide verder tot je een T-splitsing naar rechts tegenkomt.
Berkenopslag in de Heiderand
Ondanks dat de Doorwerthse Heide begraasd wordt door Runderen kon niet worden voorkomen dat de heide langzaam dichtgegroeid met berken. Deze berken komen op uit zaden van de nabijgelegen bomen in het bos. Berkenzaden hebben kleine vleugels en worden gemakkelijk door de wind verspreid. Deze opslag is in de laatste 20 jaar uitgegroeid tot bomen die hier haast een bosrand vormen. met de karakteristieke witte stammen geeft deze strook wel een mooie natuurlijke overgang naar de omringende akkerlanden.
Route:
Volg het pad dat in oostelijke richting de heide op gaat.
Loop door tot bij de laatste Berken van de bosrand.
Uitzicht op Doorwerth
Kijk je over de snelweg dan zie je het dorp Doorwerth liggen. Te zien is hoe Doorwerth op de top van een heuvel ligt. De flats steken samen met het gebouw van het Leo Kannerhuis boven de bomen uit.
Je ziet van hieruit ook goed hoe de snelweg in de stuwwal is ingesneden. De weg ligt verdiept. Dit was nodig, omdat de helling ook voor het vrachtverkeer te steil was. De geleidelijke afdaling naar het Rijndal is dus vanaf hier al ingezet.
Route:
Vervolg je route over het pad een klein eindje.
Soorten grassen
Natuurlijk is het de bedoeling dat je op de Doorwerthse Heide ook veel heide tegenkomt.
Hier is de heide jammer genoeg erg vergrast. Er staan hier verschillende soorten gras, die het hele jaar ook van elkaar te onderscheiden zijn.
Op het pad tref je soorten aan die goed tegen betreding kunnen. Ze bloeien vaak al in juni. De bundels grassen, die je overal langs het pad ziet, (zie ook de foto) is het Pijpenstrootje. Het hele jaar door lijkt dit het een bundel dor droog gras, maar in juni verschijnen de eerste groen bladeren en in augustus bloeit de soort volop. Kijk eens naar de details van de grasbloemen en er zal een wereld van prachtige details voor je opengaan.
Vind je nu ook niet dat grassen de moeite van het bekijken waard zijn?
Route:
Loop verder over het pad tot je aan je linkerhand een vossenhol in de heide ziet liggen.
Vossenhol
Wie vanaf het pad een stukje in noordelijke richting kijkt, ziet een bult met zand liggen. Vlak daarachter ligt een vossenhol te midden van de heide. Bij nat weer kun je de pootafdrukken zien staan. Je wordt verzocht al te dicht bij te komen om de vos niet te storen.
Route:
Volg het pad tot je midden op de Doorwerthse heide op een T-splitsing (/kruising) komt.
Open Heide Landschap
De Doorwerthse Heide is een klein maar weinig vergrast heideveld, direct naast de A50.
In de septemberdagen van 1944 landen hier ook de Airborne divisies van onze bevrijders in hun kleine transportvliegtuigen met een glider op sleeptouw. De parachutisten voegden zich samen met andere groepen om het bruggenhoofd te vormen en te verdedigen tijdens de slag om de brug bij Arnhem.
Voor meer informatie hierover is een bezoek aan het Airborne Museum te Oosterbeek zeer informatief.
Route:
Neem het pad in oostelijke richting.
Mountainbike bruggetje
Let hier naast eens op de bijzondere constructie, waarvan mountainbikers gebruik moeten om over het hek te komen. Nieuwe gebruikers van de natuur vragen ook nieuwe aanpassingen.
Route:
Ga door het klaphek en sla links af het fietspad op.
Loop door tot de laan met beuken aan je linker hand.
Beukenlaan
Aan de rand van de Doorwerthse Heide is deze beukenlaan te vinden. Door de aanleg van de A50 is deze weg kennelijk in onbruik geraakt. Zo te zien lijkt het een deel van een oude weg, maar in de ons beschikbare bronnen konden we tot nu toe geen aanwijzingen vinden voor een eventuele oude verbindingsweg. Mocht je meer weten, wil ons dat dan vertellen?
Route:
Loop vervolgens onder het ecoduct door en ga meteen na het ecoduct naar links.
Loop door tot op de kruising met het pad dat van het ecoduct komt.
Ecoduct Wolfhezer heide
Om de verschillende gebieden van de ecologische hoofdstructuur echt als een doorlopend gebied voor wild met elkaar te verbinden zijn bij Wolfheze twee ecoducten aangelegd. Dit ecoduct over de A50 verbindt de Wolfhezerheide met de Doorwerthse heide. Het is de bedoeling dat via het ecoduct wilde dieren de snelweg over kunnen steken. Zo wordt versnippering van hun leefgebied tegengegaan. Doordat dieren via deze bruggen over snelwegen veilig kunnen oversteken, kunnen ze individuen van andere populaties ontmoeten en zich voortplanten. Zo wordt inteelt voorkomen.
Route:
Neem vanaf het kruispunt het pad dat over het ecoduct heen gaat.
Loop door tot halverwege het ecoduct waar twee kijkgaten in de stenen muur zitten.
Wild observatiegaten ecoduct
Het ecoduct is voorzien van wild observatiegaten. Zo kun je zien of je niet de enige bent die het ecoduct oversteekt.
Cijfers over het aantal passanten en welke soorten zullen we hier vermelden, zodra er gegevens bekend zijn.
Route:
Loop door tot de andere kant van het ecoduct.
Ga aan de andere kant langs de traptreden naar beneden en loop door het klaphek het weiland in.
Sla in het weiland meteen rechts af en loop een stuk langs het hek dan door de houtwal om vervolgens weer op een breed wandelpad uit te komen.
Vergrassing heide
Door de intensieve veeteelt komt er tegenwoordig veel nitraat in het milieu. Nitraat is een meststof. Door de regen komt dit op de Heide neer. Omdat hier geen schaapskudde meer is, verarmt de Heide niet verder. Hierdoor krijgen grassen, die profiteren van de overmaat nitraat een kans. Als je niets zou doen verandert de heide in 10 jaar in gras en bos. Om dit te voorkomen plagt Natuurmonumenten de heide. Koeien zorgen ervoor dat het landschap open blijft en niet dichtgroeit met bomen.
Route:
Loop door over de heide in westelijke richting, dit is met het ecoduct aan je rechter hand.
Stop bij een T-splitsing met een pad naar links het bos in (er ligt een steen met een blauwe driehoek).
Rondeel Wolfheze
Als je het graspaadje - zie blauwe driehoek op de steen - inloopt het bos in zie je een verhoging.
De afmetingen zijn 23 bij 30 meter, op de hoeken zijn ronde uitstulpingen alsof er torens hebben gestaan.
Hier lag het kasteel 'Het Hof van Wolfheze'. Over dit kasteel en haar bewoning is vrijwel niets bekend.
Na vertrek van de Spanjaarden omstreeks 1600 stond nog maar één van de vier hoektorens overeind.
Op een kaart uit 1616 staat bij deze toren de naam "Stratius Rondeel". Van Straaten (Stratius)
was de eigenaar van dit mysterieuze bouwwerk. Ook op een kaart van 1553 staat het rondeel afgebeeld.
Het veldpracticum archeologie van VU in Amsterdam doet hier jaarlijks in juni veldwerk.
Route:
Vervolg het pad.
Loop door tot er een pad van rechts komt.
Ontstaan heidevelden
Heidevelden worden door veel mensen toch nog vaak gezien als puur natuur. Ze worden echter door intensieve begrazing met schapen door de mens in stand gehouden. het zijn dus cultuurlandschappen op de hoge zandgronden van de Veluwe. Schapen graasden overdag met de herder de heide kaal. 's Nachts in de schaapskooi lieten de schapen hun uitwerpselen achter. Met dit beheer verarmde de heide door de jaren heen. De mest uit de potstal werd gebruikt op de akker. Zo ontstonden de vruchtbare esgronden in de buurt van de dorpen.
Route:
Neem vanaf de T-splitsing het pad dat in zuidelijke richting de heide overgaat. (Dit is het pad dat de poot van de T vormt.)
Loop door tot je aan je rechter hand de Koningsheuvel (een grote bult in de heide) ziet liggen.
Koningsheuvel
De grote heuvel op de heide is een grafheuvel. Hij is opgeworpen door de mensen die hier in de Bronstijd in de buurt van de beek woonden. Bij opgravingen uit de jaren '30 bleek dat erin meerdere mensen begraven zijn. In de volksmond heet deze grafheuvel de Koningsheuvel, omdat hij zo groot is. Bij die laatste opgraving is echter geen goud en zilver gevonden.
Route:
Vervolg het pad en loop door tot op de T-splitsing voor een bruggetje over een droge beekloop.
Bovenloop Wolfhezerbeek
Op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen. Ondanks dat deze bovenloop meestal geen water voert en verderop zelfs geheel onderbroken is, staat hij op de kaart als watervoerend. Ook is veel werk verzet om de beekloop uit te diepen. Tot nu toe hebben deze werkzaamheden nog geen effect gehad op de hoeveelheid water in dit deel van de beek.
Route:
Neem het pad, dat langs de droge beekloop door de bosrand loopt.
Loop door tot het pad weer langs de watervoerende beek loopt en er rechts een bankje staat.
Uitzicht Heelsumsebeek
Dit deel van de Heelsumsebeek met veel verschillende en bijzondere plantensoorten is een klein paradijs voor plantenkenners.
De groene kleine blaadjes, die in het voorjaar weer massaal zichtbaar zijn, is het Sterrekroos, Callitriche een vrij zeldzame plant, kenmerkend voor stromend water. Ook het Dubbeloof een varensoort komt in dit gebied veel voor langs de beeklopen.
Daarnaast kun je verschillende Libellen, waaronder de prachtige blauwe Beekjuffers zien vliegen.
Route:
Volg het pad langs de beek.
Loop door tot je bij twee bruggetjes over een meander in de beek komt.
Meanders in de Beek
Begin vorige eeuw werden de beeklopen rechtgetrokken en verdiept ten behoeve van het stromende water voor het waterrad, dat de papiermolens aandreef. De beek diende een industrieel doel. Meanders en andere obstakels daarom werden rechtgetrokken.
Tegenwoordig is de beek niet meer industrieel in gebruik. Natuurbeschermingsorganisaties herstellen de oude beeklopen zodat Salamanders en andere beekbewoners hun natuurlijk milieu met stroomversnellingen en zandplaten terugkrijgen.
Route:
Volg het pad langs de beek.
Loop door tot je bij een poel in de beek bij het weiland een pad van rechts tegenkomt.
Poel Wolfhezerbeek
Bij deze poel kun je goed zien hoe prachtig schoon het water van de Wolfhezerbeek is.
Soms zie je enige visjes wegschieten. Ook zie op het water insecten lopen: de schrijvertjes.
Route:
Steek de beek over bij de brede brug.
Loop door tot aan het klaphek in het weiland.
Doorwerthse heide
Op de Westpunt van de Doorwerthse heide was er van oudsher een doorwaadbare
plaats in de Heelsumse en Wolfhezerbeek. De doorgaande weg voor postkoetsen en vrachtvervoer met paard en wagen of ossenkar
ging vanaf Ede hierlangs en via de Dalweg naar Heveadorp aan de Rijnoever. Bij Heveadorp is de helling vanaf de stuwwal
door de Seelbeek uitgesleten en zo begaanbaar voor verkeer.
Op oude kaarten zijn deze handelswegen (Hessenwegen) ingetekend. Ook op luchtfoto's zijn deze karrensporen vaak nog duidelijk te zien.
Route:
Ga door het hek en loop langs de rand van het beekdal.
Meanderende beek
Geniet tijdens uw wandeling van de meanderende beek, die zo dromerig tussen de weilanden doorstroom.
Houtwallen met Elzen markeren de zeer natte plekken. De Stichting Sprengen en beken en het Waterschap Vallei en Eem (www.wve.nl) hebben met groep vrijwilligers de laatste jaren
veel verbetering bij de Renkumse beken bereikt. Veel sprengen kregen de laatste jaren weer water.
Route:
Ga door het klaphek
Boerderij de Kabeljauw
Bij de boerderij "de Kabeljauw" lagen eens twee papiermolens tegenover elkaar, beide hadden hun waterrad op deze Papiermolenbeek. Helaas zijn er geen restanten van deze papiermolens meer te vinden. De boerderij de Kabeljauw is gebouwd op de fundering van de noordelijke papiermolen. De naam komt van een lompenhandelaar uit
Dordrecht, die de bouw van beide molens financierde om op die wijze lompen te kunnen verwerken tot papier. Pas later werd cellulose uit hout gebruikt om er papier van te maken.
Al lange tijd wordt door de eigenaren het boerenbedrijf uitgeoefend. Werd er vroeger veel met hand gedaan, zoals het maaien van het gras in het natte beekdal, nu wordt er gewerkt met machines. Het werk op het land is minder zwaar geworden in de loop van de jaren.
Route:
Volg het brede zandpad met de beek rechts.
Loop door tot de splitsing met een pad over de beek.
Boerderij Kievitshoeve
Boerderij Kievitshoeve behoort tot die bedrijven die in het beekdal en de omliggende gronden actief een bedrijf voeren.
Men houdt voornamelijk koeien en jong vee. De maïsvelden zijn er om de mestoverschotten
te benutten om kuilvoer voor de winterperiode voor de koeien te produceren.
Route:
Volg het pad met de beek rechts.
Landgoed De Kamp
Verplaatste restanten van het in het in de oorlog afgebrande hotel aan de
Utrechtseweg bij de kruising bij Kievitsdel. Of zijn dit restanten van een bankje?
Route:
Volg het pad langs de beek, met de beek rechts.
Loop door tot de beek een meander naar rechts maakt.
Vistrappen in de beek. Op deze manier kan vis vanuit de Rijn
een heel eind stroomopwaarts komen. Omdat op deze manier zuurstof in het water komt is dit goed voor het leefmilieu in
de beek.
Route:
Loop door tot het pad met het hek.
Huis op de hoek
Huis op de hoek met karakteristieke rieten kap heet Opheem. Het is evenals de gebouwen op Landgoed de Kamp gebouwd in de Zuid-Veluwse Landhuis Stijl. Nu gerenoveerd.
Route:
Loop door het hek heen.
Vervolg het pad tot de T-splitsing bij de ingang van de papierfabriek.
Papierfabriek Schut
Bij de ingang van papierfabriekSchut staat achter het hek de oude kollergang, maalstenen voor het malen van houtvezels, de grondstof voor papier. De zware stenen maalden in vroeger jaren de grondstof voor het papier, eerst lompen, later hout. Papierfabriek Schut is in 1618 gestart als een van de vele kleine papierfabrieken op de Veluwe. In deze regio waren na verloop van tijd een 170 kleine papiermolens. Nu is Schut de enige overgebleven producent van speciale papiersoorten. De fabriek produceert tegenwoordig ca. 3000 ton papier per jaar.
Route:
Steek de provinciale weg over en loop rechtdoor tot de T-splitsing.
Koninginnelaan
Op dit punt sluiten verschillende wandelingen op elkaar aan.
Doorwerthse straat - Koninginnelaan. Te zien is één van de vele beukenlanen waar de Zuid-Veluwe nu en vooral vroeger zo bekend om was.
Route:
Neem de Koninginnelaan.
Loop onder het viaduct van de A50 door.
Loop door tot je bij de bebouwing langs de rand van het beekdal (oud Heelsum) aankomt.
Arbeiderswoning Heerlijkheid Doorwerth
Koninginnelaan 4 hoorde bij het landgoed van Baron van Brakell "Heerlijkheid Doorwerth" en was een arbeiderswoning. Het huis bood oorspronkelijk plaats aan twee gezinnen.
Route:
Vervolg de route
Tabaksdroogschuur
Koninginnelaan 5-6 was een van de vele tabaksdroogschuren, die hoorde bij Heerlijkheid Doorwerth.
De bloeitijd van de papierindustrie was na 1850 over: Heelsum legde zich toe op de tabaksteelt. Dertig jaar later verdween die al weer, want de concurrentie van tabak verbouwd warmere streken nam sterk toe. Toch is deze streek bekent om zijn vele sigarenfabrieken.
Route:
Vervolg de route.
Knotwilgen langs de beek
Van hier heb je een wijds uitzicht over het beekdal. De beekloop kun je goed volgen doordat Knotwilgen en Elzen hakhout de loop markeren.
Vrijwilligers van het IVN zorgen ervoor dat de driejarige takken van de wilgen regelmatig worden afgezaagd, waardoor deze knotwilgen als een kenmerkende groeivorm ontstaan.
De jonge tweejarige twijgen werden/worden vroeger gebruikt voor het vlechten van manden. Voor de winter was dit mannenwerk. Nu kun je deze manden in verschillende grootte nog zien in het Openlucht Museum in Arnhem.
Route:
Vervolg de route.
Winkels Koninginnelaan
Kenmerkend voor elk van de kernen van Renkum was dat in het benedendorp de winkels waren gevestigd. Zo ook hier in Heelsum. In deze huizen waren tot in de 70-tiger jaren winkels gevestigd. Op de Koninginnelaan had je een groenteman, een kruidenier en een warme bakker.
Route:
Loop verder tot de driehoekige splitsing.
Houdt links aan en loop door tot de trap naar de kerk.
Voormalige lagere school Doorwerth
Nu is hier het verenigingsgebouw van de Nederlands Hervormde kerk op de heuvel. Het wordt gebruikt voor condoleances, vergaderingen en feesten. Vroeger was hier de lagere school 'Rehoboth' van Doorwerth. Rehoboth betekent: Hier heeft God ruimte gemaakt.
Naast de kerk op de heuvel liggen verschillende grafstenen van onderwijzers. In de muur is de eerste steen te zien, in 1883 gelegd door Ph. F.A.J. Baron van Brakell, kasteelheer en burgemeester van Doorwerth.
Het gedenkteken op de driehoek kreeg burgemeester Ph. F.A.J. Baron van Brakell bij zijn 7e herbenoeming en laatste termijn van de burgers van Doorwerth. Hij was 43 jaar burgemeester (1856-1898).
Route:
Loop de trap de heuvel op naar de kerk.
Oude Kerk Heelsum
Vele bewoners van kasteel Doorwerth gingen hier naar de kerk. Tegen de zuidmuur zijn de gedenkstenen van de familie van Brakell te zien.
Baron van Brakell was kasteelheer op Doorwerth van 1837 tot 1853.
Bij de ingang van de begraafplaats staat op de zuilen: begraafplaats Doorwerth. Buurtschap Heelsum hoorde destijds
bij heerlijkheid Doorwerth - van het kasteel - en later bij gemeente Doorwerth. In 1923 werd gemeente Doorwerth onderdeel van de gemeente Renkum.
Het kerkje is gebouwd in de jaren 1517/1519.
Route:
Sla bovenaan rechts af op de brink met knotlinden.
De Vosheuvel
In 1923 werd de gemeente Doorwerth opgeheven en bij de gemeente Renkum gevoegd. Dit gebouw met de naam De Vosheuvel was tot 1912 het Doorwerthse gemeentehuis. Tussen 1912 tot 1923 deed het gebouw op Koninginnelaan nummer 20 dienst als gemeentehuis.
In 1969 is De Vosheuvel, toen nog De Vosdal, aangekocht door de Nederlands Hervormde kerk en in 1972 omgebouwd tot jeugdhonk. Door een prijsvraag gaf de jeugd het gebouw de naam Vosheuvel.
Op de parkeerplaats onder de linden liggen een aantal graven van de bewoners van kasteel Doorwerth en enkele bekende Renkumers.
Route:
Loop de heuvel af tot op de driesprong.
Koninginnelaan richting Kasteel.
Je staat hier bij het restant van de oude beukenlaan, die de verbindingsweg vormde
vanuit het Kasteel Doorwerth naar de hier gelegen Oude kerk van Heelsum en Oud-Doorwerth.
Sinds de aanleg van de A50 in 1972 is deze historische verbinding met de W.A. Scholtenlaan en het kasteel helaas verbroken.
De beukenlaan (Koninginnelaan) kwam voor de aanleg van de A50 even verderop uit op een vijfsprong. Bij de vijfsprong kwamen de 1. Doorwerthsestraat, 2. Koninginnelaan, 3. W.A. Schotenlaan, 3. Schaapsdrift en 5. de weg naar de Boersberg bij elkaar.
Route:
Ga rechts af.
Sla links af op de splitsing en loop door het tunneltje.
Sla rechts af.
Sla links af, de smalle asfaltweg omhoog.
Broekhorst Heelsum
De Broekhorst is de naam van de boerderij gelegen onderaan de Noordberg. Deze kleine parkeerplaats is ernaar vernoemd. De boerderij is nu een hondenopvang en een kinderopvang.
Sinds 2010 heeft boerderij Veld en Beek de boerderij even verderop op de stuwwal in de gebruik genomen en ontwikkelt hier nu een biologisch
landbouwbedrijf. Veld en Beek startte in 1999 met het inscharen van ossen (vleeskoeien) van Blaarkoppen en Lakenvelders in natuurgebieden in de omgeving. En doet dat nu nog steeds.
Op de Noordberg waren in het verleden twee schaapskooien.
